Vikingane

Handel og handverk i vikingtida

Plyndringane til vikingane har blitt skildra som valdelege herjingar, men den fredelege handelen som gjekk føre seg i vikingtida, var omfattande.

Norrøn treskjæring
Norrøn treskjæring

Bytehandel

I vikingtida var bytehandel den mest vanlege måten å skaffe seg varer på. Til dømes kunne ein kniv bytast mot smør, eller kjøt kunne bytast mot korn. Hovdingar og småkongar gav fine gåver til følgjarane sine. Slike gåver kunne vere kapper eller ringar.

For første gong i Skandinavia vart handelen også basert på kjøp og sal. Denne handelen var uavhengig av partane sin sosiale status og personlege relasjonar. Dersom ein ønskte å kjøpe noko frå ein venn, måtte ein passe på. Det kunne nemleg tolkast som at ein ønskte å oppheve vennskapet.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
En gullbrosje fra vikingtiden
En gullbrosje fra vikingtiden

Sølv

Sølv vart ofte brukt som betalingsmiddel. Eit sølvsmykke kunne bli hogge i småbitar, slik at ein kunne bruke bitane til å betale med. Desse små bitane kunne også bli brukte til å lage nye sølvsmykke. Ein brukte vektlodd og skålvekter for å vege sølv. Slike ting har ein funne i vikinggravar.

📷   Ein sølvklump frå vikingtidsbyen Kaupang.

Over heile Noreg har det vorte funne nedgravne sølvskattar. Det vart funne ein halsring i sølv frå Senja. Den hadde ei runeinnskrift som fortalde at sølvet kom frå Frisland. Det er namnet på dagens Nederland. Vi veit ikkje om dette sølvsmykket var rana, kjøpt eller bytt på lovleg vis. Olav Tryggvason regjerte i åra 995-1000. Han var den første norske kongen som fekk laga sølvmyntar.  Desse myntane vart kalla sølvpenningar.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
En sølvklump fra vikingtidsbyen Kaupang med arabiske mynter, armbånds­frag­menter og annet betalingssølv som var i ferd med å bli smeltet om
En sølvklump fra vikingtidsbyen Kaupang med arabiske mynter, armbånds­frag­menter og annet betalingssølv som var i ferd med å bli smeltet om

Kaupang og Viken

Kaupang i Vestfold var eit sentrum for handel i vikingtida. Byen Kaupang vart grunnlagd rundt år 800. Den gongen høyrde Vestfold og områda rundt Oslofjorden til danskekongens overherredømme. Noregs første by kan derfor seiast å ha vore dansk.

Kyststroka i Vestfold  høyrde i vikingtida til regionen Viken. Viken strekte seg frå Lindesnes i Sør-Norge til dagens Göteborg i Sverige. Nokon meiner at ordet viking betyr ‘ein som kjem frå Viken’. Andre meiner at det betyr ein som vik frå kurs – altså ein som plyndrar.

I Kaupang var det rundt 200 innbyggjarar. Byen hadde mellom anna smykkestøyparar, jernsmedar og tekstilhandverkarar. Utanfor byen var det bondegardar som forsynte byen med mat. Bøndene bytte kjøt og korn mot jernreiskapar, ull og andre varer.

Ordet kaupangr betyr ‘kjøpstad’ på språket til vikingane (norrønt). Byen Kaupang var eit viktig knutepunkt for internasjonal handel. Det var mykje produksjon av varer i Kaupang. Ein kunne kjøpe eller byte til seg alle slags varer som ein kunne produsere på denne tida. Nokre døme er keramikk, koppar og krus, tekstilar, reiskapar og våpen.

Ingen veit sikkert kvifor handelen i byen forsvann rundt år 970. Då hadde aktivitatene i Kaupang avteke sakte, men sikkert.

Forrige avsnitt

1 / 5

Neste avsnitt
Kaupang i Vestfold
Kaupang i Vestfold

Ottar

Ottar frå Hålogaland skal ha besøkt Kaupang mot slutten av 800-talet. Ottar var ein nordnorsk høvding og handelsmann i Hålogaland. Hålogaland er det gamle namnet på området nord for Trøndelag. Ottars historie om besøket i Kaupang er basert på det han fortalde til engelske kong Alfred rundt år 890. Denne forteljinga vart så skriven ned i gammalengelske skrifter.

Forteljinga handlar om handelsreisene til Ottar. Det blir sagt at Ottar hadde med seg varer frå nord som han bytte mot varer frå sør.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Reinsdyrskinn
Reinsdyrskinn

Internasjonal handel

Vikingane var internasjonale handelsfolk for 1000 år sidan. I Skandinavia grunnla dei store kjøpstader: Kaupang i Noreg, Hedeby i Danmark og Birka i Sverige. Vikingane slo seg etter kvart ned i nye land. Handelsrutane til vikingane spreidde seg både langt og vidt.

📷   Rekonstruerte hus i Hedeby.

Tømmer, jern, pels og elfenbein frå kvalross vart selde av vikingane på marknadar i Europa. Dei kjøpte varer som gull, keramikk, glas, kveite, honning, krydder og silke.

Slavehandel var ein stor del av handelen i Europa på denne tida. I krig tok ein fangar, og så selde ein desse som varer. Vikingar tok også fangar, men nokre gongar var det vikingar som tapte slaget. Då vart vikingane tekne til fangar og selde vidare som slavar.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Rekonstruerte hus i Haithabu.
Rekonstruerte hus i Haithabu.

Tekstilar

Historier vart fortalt gjennom vevde og broderte tekstilar. Dette var før film og fotografi vart oppfunne. Eit veggteppe var som ein slags teiknefilm. Ein kunne sjå figurar frå religionen og slektshistoria til vikingane.

📷   Veggteppe frå vikingtida funne i Överhogdal i Sverige.

I vikingtida vart det kjøpt silke frå fjerne strøk. Slike tekstilar har blitt funne i vikinggraver. Osebergfunnet er eit døme på ei slik vikinggrav.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Et veggteppe fra vikingtiden funnet i en kirke i Sverige
Et veggteppe fra vikingtiden funnet i en kirke i Sverige

Osebergfunnet

I 1903 vart det funne ein stor gravhaug frå vikingtida. Gravhaugen låg på garden Oseberg rett utanfor Tønsberg. Den inneheldt eit stort vikingskip som var grava til to kvinner.

Grava inneheldt ei stor samling av tekstilar og tekstilreiskapar. Til dømes fann ein delar av ein billedvev. Den viser kvinner og menn i eit høgtideleg opptog (prosesjon) med hestar og vogner.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Osebergskipet i Vikingskipshuset på Bygdøy, Oslo.
Osebergskipet i Vikingskipshuset på Bygdøy, Oslo.

Sterke fargar

Vikingane brukte sterke fargar i tekstilar og bruksgjenstandar. Osebergfunnet var veldig godt bevart. Fargane på tregjenstandar og tekstilar var sterke då gravhaugen vart gravne ut etter å ha ligge i jorda i over 1000 år. Men fargane vart bleikna raskt når dei kom i kontakt med luft og lys.

📷  Fragment av eit billedteppe frå Osebergfunnet.
Fragment av et billedteppe fra Osebergfunnet.
Fragment av et billedteppe fra Osebergfunnet.

Musikken i vikingtida

Musikk spelte ei viktig rolle i vikingtida. Musikken vart brukt til fest eller når tungt arbeid skulle gjennomførast. Musikkinstrument vart også brukte i krig. Ein hovding eller konge viste styrke og makt ved å ha musikarar rundt seg.

📷  Bukkehorn

Vikingane skreiv ikkje ned notar. Derfor veit vi ikkje korleis melodiane høyrdest ut. Men instrument har vi funne mange av. Vikingane spelte på bronselurar, beinfløyter og bukkehorn.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Bukkehorn
Bukkehorn

Rikdom

På denne tida var det mange som søkte rikdom. Det gjorde vikingane også. Dei gjekk anten til angrep – eller forhandla med varer – det kom heilt an på situasjonen.

📷  Spenne i metall og steinar som vart funne på Åker i Hedmark.
Spenne i metall og steiner, ornamentert, utformet ansikt og overkropp i sentrum.
Tokta og erobringane til vikingane

Kjelder:

  • Store norske leksikon (2005-2007): Göta älv i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 28. november 2023 frå https://snl.no/Göta_älv
  • Bratrein, Håvard Dahl; Norsk biografisk leksikon: Ottar – høvding i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 28. november 2023 frå https://snl.no/Ottar_-_høvding
  • Stylegar, Frans-Arne; Store norske leksikon (2005-2007); Scott, Ida: Osebergfunnet i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 28. november 2023 frå https://snl.no/Osebergfunnet
Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Eirik Irgens Johnsen / Kul­tur­his­torisk museum, UiO (CC BY-SA 4.0)
    4. J. P. Fagerback / Offentlig eiendom
    5. Getty Images
    6. Frank Vincentz (CC BY-SA 3.0)
    7. Offentlig eiendom
    8. Petter Ulleland (CC BY-SA 4.0)
    9. Eirik Irgens Johnsen / Kul­tur­his­torisk museum (CC BY-SA 2.0)
    10. Ukjent / Offentig eiendom
    11. Eirik Irgens John­sen / Kul­tur­his­torisk museum, UiO (CC BY-SA 4.0)