Det magiske nordlyset

Før trodde folk at nordlyset var ein slags portal mellom vår verd og Åsgard, som var gudane sitt rike. Men kva er det eigentleg?

Accessibility icon Det magiske nordlyset

Lyden av nordlyset

Det er ei mørk, kald vinternatt. Over himmelen fer det ein boge av gult, grønt og kvitt lys. Lyset rører på seg. Det dansar, men gjer òg aggressive kast. Kan du høyre at det knitrar? Kva er eigentleg nordlyset?

Den mytiske forklaringa

Når ei forklaring er mytisk, finst det ikkje ei vitskapleg forklaring på teorien. Likevel er det mange som trur på at denne forklaringa er sann.

Ein ting er sikkert: Menneska har alltid vore opptekne av nordlyset.

I Sør-Frankrike finst holemåleri av nordlyset. Måleria er 30 000 år gamle. Dei eldste forteljingane om nordlyset er frå Kina. Historiene er 4 000 år gamle. I antikken (700 f.Kr.-500 e.Kr.) trudde ein at nordlyset var eit teikn frå gudinna av morgonlyset. Gudinna heitte Aurora. Det betyr soloppgang.

Lyset likna ei vogn. Ein trudde at vogna fekk fart med hjelp frå vinden. Det greske ordet for vind er “borea”. Derfor fekk nordlyset namnet aurora borealis. Når det var nordlys på himmelen, trudde ein det var fordi natta snart skulle bli dag.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Bilde av nordlys i Lofoten
Bilde av nordlys i Lofoten

Nordlyset i Noreg

Kongsspegelen er ei norsk bok som er skriven på 1200-talet. Her kan vi lese at nordlyset var ei bru mellom Midgard og Åsgard. Midgard var der menneska budde. Åsgard var riket til dei norrøne gudane.

Mange trudde at nordlyset hadde farlege krefter. Ein flokk med farlege vette vart kalla Åsgardsreia. Ho kunne rive med seg menneske og ta dei med til dødsriket.

“Åsgard” var heimen til åsane og vetta. Ei “rei” tyder ‘å ri’ eller ‘eit ritt’. Viss du plystra på nordlyset, kunne vetta komme og ta deg.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Åsgårdsreia
Åsgårdsreia

Frå tru til vitskap

Nordlys er eit naturfenomen som oftast oppstår nær Nordpolen. Området vert kalla “Nordlysovalen”. Både plasseringa og storleiken endrar seg. Solvind, aktiviteten på sola og tida på døgnet bestemmer dette. Nordlysovalen vert også påverka av korleis jorda og sola sine magnetfelt verkar på kvarandre. På Sørpolen vert lysfenomenet kalla sørlys.

Den første som studerte nordlyset, var den engelske forskaren Edmond Halley (1656-1744). Den norske forskaren Kristian Birkeland (1867-1917) var den neste som studerte nordlyset nøye. Han lagde sin eigen moderne og vitskaplege nordlysteori.

Birkeland meinte at nordlyset oppsto når elektrisk ladde partiklar kalla katodestrålar kjem inn i jordatmosfæren. Desse strøymer ut frå flekkar på sola. Jorda sitt magnetfelt leier desse strålane og dreg dei ned i atmosfæren rundt polområda. Partiklane kolliderer med gassane i atmosfæren som vert tende og dannar lys.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Sørlys (Aurora australis) i New Zealand
Sørlys (Aurora australis) i New Zealand

Lyden av lyset

Når partiklane frå solvinden treffer magnetfeltet rundt jorda, vert det danna elektromagnetiske bølgjer kalla radiobølgjer. Desse gir frå seg lys som kan fangast opp av spesielle radioar. Nokre meiner vi kan høyre lyden også uten teknologi.

På samisk vert nordlyset kalla “Guovssahas”. Ordet tyder “lyset ein kan høyre”. Før trudde ein at nordlyset var farleg. Det trur vi ikkje i dag, men vi veit likevel ikkje alt om det. Både i Tromsø og Alta vert det stadig forska på fenomenet.

Nordlys, Island
Nordlys, Island

Kjelder:

  • Næss, Ellen Marie: Midgard i Store norske leksikon på snl.no. Henta 15. november 2021 frå
    https://snl.no/Midgard

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Peter Nicolai Arbo (CC BY 4.0)
    4. Getty Images
    5. Getty Images