Fest og feiring året rundt!

Vi menneske har behov for å markere høgtider og arrangere fest for å feire dei mange fasane i livet. Over heile verda blir det feira og festa, og det er heilt ulike tradisjonar i dei ulike landa. Det er store forskjellar berre her i Norden. Kvar månad har sine markeringar og feiringar  ein eller annan stad i verda. Lat oss bli litt kjende med noko av det som skjer frå oktober til desember.

Kva skjer i januar, februar og mars?
Kva skjer i april, mai og juni?
Kva skjer i juli, august og september?
Ei jente prøver å ta et stort jafs av en helstekt kalkun.
Ei jente prøver å ta et stort jafs av en helstekt kalkun.

Ballongfestivalen

Ni dagar i oktober blir den internasjonale ballongfestivalen halden i Albuquerque, New Mexico i USA. Her samlast entusiastar for varmluftsballongar frå heile verda. Festivalen starta i 1972 med 13 varmluftsballongar. I dag er det verdas største varmluftsballongfestival med over 500 deltakarar.

Spektakulært syn på himmelen

Det er ei rekkje arrangement og konkurransar under festivalen, men den mest spektakulære er når alle deltakarane flyg opp i ballongane sine. I løpet av nokre timar er heile himmelen fylt med hundrevis av varmluftsballongar.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Divali

Divali, også kalla dipavali, er ein lysfest som blir feira i oktober – november. Festen er populær særleg i nordlege delar av India og i Nepal. Festen blir feira både av hinduar, sikhar og jainar, og blir knytt til ulike religiøse forteljingar og framsyningar. Sigeren til lyset over mørket er den sentrale symbolikken i festen. Under Divali skal det vere ekstra lykkebringande å gifte seg.

Lykkegudinna blir ønskt velkommen

Divali blir feira tre netter på rad med stearinlys, oljelampar og fyrverkeri for å helse Lakshmi, lykkas og rikdommens gudinne, velkommen. Heimane blir vaska, dørene blir haldne opne, og lys blir tende for å invitere henne inn. Lysa skal òg halde vonde ånder borte.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Ung jente tenner lys og lager en fargerik og sirkelformet dekorasjon for å feire Divali.
Ung jente tenner lys og lager en fargerik og sirkelformet dekorasjon for å feire Divali.

Halloween

Halloween blir feira på kvelden 31. oktober. Halloween er ein gammal tradisjon som handlar om at dei døde kjem inn i menneskeverda på eit bestemt tidspunkt og skaper mykje frykt og uro. For å verne seg mot vonde ånder blir det tent lykter og bål.

Knask eller knep

Då tradisjonen vart teken med til Amerika på 1800-talet av europeiske immigrantar, utvikla tradisjonen seg vidare. I dag er det vanleg at barn og unge kler seg ut, og mange går «knask eller knep» frå dør til dør for å be om godteri. Mange pyntar med lykter og graskar.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Les meir om Halloween
En dame åpner døra for en gjeng med barn og voksne som går knask eller knep på Halloween.
En dame åpner døra for en gjeng med barn og voksne som går knask eller knep på Halloween.

Dìa de los Muertos

Den 1. og 2. november blir Dìa de Muertos feira. Namnet på dagen betyr «dei dødes dag». Feiringa er ei blanding av colombiansk og spansk kultur. Dei dødes dag er ein stor festdag i Mexico, Spania og Sentral-Amerika. Han blir òg feira i andre delar av verda.

Dei døde er æresgjestar

Gamle mytar fortel at på denne dagen er grensa mellom dei døde og dei levende si verd oppheva. Sjelene til dei døde  vaknar opp og kjem tilbake til jorda for å ete, drikke og feste med familiane sine. Dei levande tek imot dei døde som æresgjestar til festen.

Ærar den døde med eit alter

Det blir ofte laga eit alter der det blir sett fram mat og drikke, leikar og bilde av avdøde. Nokre plasserer dette ved grava til den avdøde. Det er populært å pynte med oransje blomstrar, kalla magnolia, og graskar. Eit anna symbol som blir brukt, er hovudskallen, då i form av ei maske. Det er òg vanleg å lage kaker og annan bakst som liknar eit skjelett. Barn går ofte utkledde og ber om godteri.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Jente med flosshatt og langt hår sminket som en fargerik hodeskalle.
Jente med flosshatt og langt hår sminket som en fargerik hodeskalle.

Yi Peng lanternefestival

Yi Peng lanternefestival blir feira nord i Thailand på fullmåne i den tolvte månaden i månekalenderen. Festivalen er basert på buddhistiske og hinduistiske tradisjonar. Det blir tent lys som blir plasserte ved inngangen til heimane, i tempel og i butikkar. Det er vanleg å pynte med kokosblad og blomstrar. Lysande lanterner blir opp sleppte opp på himmelen. Å sende opp lanterner symboliserer at ein frigjer negativ energi og at ein ønskjer lykke og hell for det nye året. Festivalen markerer òg overgangen frå haust til vinter.

Thanksgiving

Thanksgiving er ein hausttakkefest som blir feira den fjerde torsdagen  i november i USA, og den andre måndagen i oktober i Canada. Opphavleg var dagen ei feiring der ein takka Gud for årets avling og andre av livets gåver i året som gjekk. I dag har mykje av den religiøse betydninga falle bort.

Stor familiefest

I dag er Thanksgiving ein familiefest der det blir servert kalkun, tranebærsaus og graskarpai. Ein av dei raraste tradisjonane er kanskje at den amerikanske presidenten kvart år «benådar» ein kalkun. Det skjer under ein høgtideleg seremoni utanfor Det kvite huset i Washington D.C.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Mor og datter forbereder en kalkun til Thanksgiving-middag med familien.
Mor og datter forbereder en kalkun til Thanksgiving-middag med familien.

Hanukka

Hanukka er ei jødisk feiring i november/desember. Datoen varierer og blir blir sett ut i frå den hebraiske kalenderen. Feiringa er til minne om då tempelet i Jerusalem vart gjeninnvia i år 165 f.Kr. Nokre år før det hadde nemleg tempelet vorte plyndra og jødane vorte nekta tilgang til sitt heilagste hus. Under innvigselen vart det brukt ein olje som skulle brenne i berre éin dag, men som eit mirakel brann han i heile åtte dagar! Derfor blir Hanukka feira i åtte dagar.

Åttearma lysestake

Kvar kveld blir det tent eitt lys i den åttearma lysestaken hanukkia, og ein syng salmen Maoz Zur (O, borga mi). Det er litt som med ein adventsstake der ein tenner eitt lys kvar søndag i adventstida. Mat og kaker blir kokte eller blir steikte i olje. Berlinarbollar og potetpannekaker er spesielt populært. Det er vanleg at barna får pengar eller gåver under feiringa.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Les meir om jødedommen
Jødisk familie med mor, far og datter tenner en åttearmet lysestake som står på et festpyntet bord.
Jødisk familie med mor, far og datter tenner en åttearmet lysestake som står på et festpyntet bord.

Bodhi-dagen

Bodhi-dagen blir feira 8. desember og er ei markering for buddhistar med meditasjon, te og kaker og tende lys. Mange oppsøkjer tempel og andre heilage stader for å heidra Buddha denne dagen. Det er òg vanleg å pynte eit fikentre, også kalla Bodhi-tre, med perler og fleirfarga lys. Bodhi-dagen er til minne om oppvakninga til den første Buddha.

Bodhi – Buddhas oppvakning

Buddha var stiftaren til buddhismen. Læra hans (dharma), slik denne er bevart i buddhistiske tekstar, utgjer grunnlaget for alle buddhistiske retningar. Buddha betyr «Den oppvakna». Det er ikkje eit personnamn, men ein ærestittel som vart gitt til den indiske prinsen Siddhattha Gotama etter at han vakna opp (bodhi) gjennom meditasjon.

Det som skjedde under fikentreet

Medan han sat under eit fikentre ved det noverande Bodh Gaya i Bihar, fekk han ei erkjenning av samanhengen i tilværet og vegen til opphøyr av liding, Nirvana. Dette var oppvakninga hans. Kort tid etter heldt han si første preike  og fekk etter kvart ein betydeleg tilhengjarskare. Med tida vart dette ein verdsreligion.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Les meir om buddhismen

Luciadagen

Luciadagen blir feira 13. desember for å minnast den heilage Lucia, ein martyr frå Sicilia. Luciadagen var opphavleg ein katolsk skikk og har eigentleg ingen samband med adventstida. Det finst mange ulike forteljingar om Lucia, men det ein sikkert veit, er at ho vart drepen rundt år 300. Etter døden vart ho utnemnd til helgen fordi ho ofra livet for si tru på Gud. Ho skal mellom anna ha nekta å betale skatt til dei romerske gudane, og ville heller gi pengane til dei fattige, for å «glede Gud».

Lysets dag

Luciadagen blir feira på skular, barnehagar, sjukeheim og andre institusjonar. Barn kler seg i kvitt og går i Luciatog. Alle har lys i hendene, og den som går først, har òg ein krans med lys på hovudet. Toget går rundt i alle rom medan dei syng Luciasongen. Det er òg vanleg å servere kveitebakst kalla lussekatt denne dagen.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Les om lussekattar
Mange jenter som står ved siden av hverandre med tente lys og synger for å markere Luciadagen.
Mange jenter som står ved siden av hverandre med tente lys og synger for å markere Luciadagen.

Yaldā Night

Yalda blir feira i Iran, Afghanistan og andre område som har vore påverka av persisk kultur. Feiringa skjer natta mellom 20. og 21. desember, årets mørkaste natt. Dette blir òg kalla vintersolsnu.

Vassmelonar og gåver

Venner og familie møtest for å ete, drikke, danse og lese til langt på natt. Vassmelon og granateple, og dessutan nøtter, er viktig i feiringa. Det raude fruktkjøtet symboliserer glød i livet. Det er òg vanleg å skaffe og pynte eit sedertre. Sedertreet, som alltid er grønt, er eit teikn på udødelegheit og fridom. Gåver blir lagde under treet. Dette liknar tradisjonen med juletre og julegåver.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Jul

Den 24. desember feirar vi jul i Noreg. Ifølgje kristen tradisjon er det til minne om Jesu fødsel. Men jul vart òg feira lenge før Jesus vart fødd. Feiringa vart kalla jólablót. Dette var ein fest rundt vintersolsnu der ein ofra til gudane og drakk øl.

Julaftan er barna sin kveld

Mange tek inn eit juletre i stova eller pyntar med grankvister. Grønfargen symboliserer fruktbarheit og evig liv. Det er vanleg å samle familie og venner til julaftan og ete ein betre middag. Mange går òg rundt juletreet og syng julesongar før gåvene blir opna. Julaftan er først og fremst barna sin kveld. 1. og 2. juledag er heilagdagar, og dagane fram til nyttår blir kalla romjul.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Les meir om jul

Boxing Day

Boxing Day er den andre juledagen til britane, altså 26. desember. Dagen blir òg markert i andre land som har vore tidlegare britiske koloniar. Tradisjonelt skulle ein på Boxing Day setje ut ei kasse (box) med restar av julemåltidet, og kanskje ein bonus, til tenestefolket. Det var òg vanleg å gi dei fattige pengane i ei kyrkjebøsse (box).

Fotball og shopping

I dag er Boxing Day ein handelsdag. Det er òg vanleg å samle venner og familie til spel og moro, og det blir spelt fotballkampar i Premier League.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Dame med rød nisselua holder mange handleposer i hendene sine foran et opplyst shoppingsenter.
Dame med rød nisselua holder mange handleposer i hendene sine foran et opplyst shoppingsenter.

Kwanzaa

Kwanzaa blir feira i sju dagar mellom 26. desember og 1. januar. Kwanzaa er ei nyare, ikkje-religiøs feiring som først og framst skjer i USA. Feiringa skal knyte  afroamerikanarar tettare til den afrikanske kulturen sin. Familiar og lokalsamfunn organiserer aktivitetar, dans, musikk og poesi.

Afrikansk familie med to voksne og to barn feirer Kwanzaa og tenner syvarmet lysestake med røde og grønne lys.
Afrikansk familie med to voksne og to barn feirer Kwanzaa og tenner syvarmet lysestake med røde og grønne lys.

Nyttår

Nyttårsfeiringa er blant dei eldste feiringane som finst, og det skjer over heile verda. Ulike kulturar og religionar kan ha ulike datoar for nyttårsfeiring. Felles kjenneteikn på dei ulike feiringane er at nyttårsfeiringa markerer overgangen til eit nytt år. Venner og familie samlast til eit betre måltid, og eit storslått fyrverkeri markerer ofte inngangen til det nye året.

Kjelder:

  • Jacobsen, Knut A.: divali i Store norske leksikon på snl.no. Henta 20. april 2023 frå https://snl.no/divali
  • Kværne, Per; Borgland, Jens Wilhelm: Buddha i Store norske leksikon på snl.no. Henta 20. april 2023 frå https://snl.no/Buddha
  • Stovner, Ina Louise; Dybdahl, Audun: luciadagen i Store norske leksikon på snl.no. Henta 20. april 2023 frå https://snl.no/luciadagen
  • Stovner, Ina Louise; Bø, Olav; Groth, Bente: jul i Store norske leksikon på snl.no. Henta 20. april 2023 frå https://snl.no/jul
Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Getty Images
    8. Getty Images
    9. Getty Images
    10. Getty Images
    11. Getty Images
    12. Getty Images
    13. University Communications CC BY NC ND 3.0
    14. Getty Images
    15. Getty Images
    16. Getty Images
    17. Getty Images
    18. Getty Images