Kva er ein krig?

«Ein organisert bruk av våpenmakt mellom grupper av menneske der føremålet er å øydeleggje motparten, eller påtvinge han viljen til den andre parten.» 

snl.no

Evne og vilje til krig 

Evna og viljen til å slåst ligg djupt i oss menneske. Måten ein har slegest på, har endra seg dramatisk gjennom historia. Spesielt som følgje av den teknologiske utviklinga, sterk befolkningsvekst og for lite ressursar.

Ein væpna konflikt

Ein væpna konflikt er litt meir enn å berre vere usamd. Det er noko som går føre seg over lang tid, og det blir brukt våpen. Partane prøver å hindre kvarandre i å få oppfylt behova sine.

Kva behov har vi menneske? Det kan vere reint vatn, tydelege nasjonale grenser, religionsfridom, tilgang til naturressursar og dyrka mark. Viss noko av dette blir trua av ein annan part, kan det oppstå ein væpna konflikt eller krig.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Kain og Abel

Kain og Abel

I litteraturen finn vi det første drapet i historia. Det var ikkje krig, men to brør som hadde ein konflikt seg imellom. Forteljinga om Kain og Abel finn vi i Første Mosebok, og ho handlar om sønene til Adam og Eva.

Kain var den eldste broren, og han var bonde. Abel var sauegjetar. Begge bar fram offer til Gud, for å vise takksemda si. Historia fortel at Gud vart meir glad for offeret til Abel. Kain vart sjalu på broren, og slo han i hel. Kain blir derfor sett på som den som innfører mord som løysinga på ein konflikt.

Kva kan vi lære av denne forteljinga? Det kan oppstå konfliktar mellom nære familiemedlemmar, og ein konflikt kan løysast på ulike måtar. Forteljinga om Kain og Abel gir oss den verst tenkjelege løysinga. Kanskje historieforteljaren vil få fram at drap aldri skal vere ei løysing på ein konflikt?

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Papirbakgrunn 8
Papirbakgrunn 8

Krig i oldtida

I oldtida begynte større folkegrupper å organisere seg i stammar eller statar. Utviklinga av jordbruket gjorde at folk kunne busetje seg i større byar. Dei kunne produsere meir mat, og då voks befolkninga. Nokre produserte meir enn andre, og dei fekk høgare status og meir makt. For å forsvare seg sjølve mot fiendar utanfrå, var det nokon som spesialiserte seg som krigarar.

Krut og kanonar

Innføringa av krut og kanonar på 1500-talet forandra måten ein kriga på. Gjennom 1600-talet og 1700-talet vart krig og våpenbruk meir systematisk, og millionar av soldatar vart trena opp og kledde i like uniformer. På 1800-talet vaks omgrepet om total krig fram som ei moglegheit.

Dette klippet frå filmen «War Horse» inneheld sterke scener og har aldersgrense 11 år.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Kvifor blir det krig?

Ofte startar krig på grunn av livsviktige naturressursar, religion eller ønske om politisk makt. Andre gongar kan det oppstå borgarkrig der befolkninga i landet gjer væpna opprør mot styresmaktene.

Kvar krig har si forteljing, avhengig av kva side du støttar. Dei krigførande partane vil som regel vere usamde om kva krigen eigentleg handlar om. Og det er stor usemje blant ekspertar om kvifor det blir krig.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Kvifor?

Den amerikanske borgarkrigen: Det finst som regel årsaker til at to partar ønskjer å gå til krig. I nokre krigar kan ein forstå motivasjonen til begge sider. Andre krigar gir liten grunn til å støtte den eine parten. Menneskesynet til nazistane under 2. verdskrigen kan stå som eit døme på det.

Sørstatane og nordstatane i USA var midt på 1800-talet usamde om mellom anna retten til å melde seg ut av unionen, og om slaveri. Fleire i nordstatane var redde for at slaveriet skulle spreie seg dit. I sørstatane var dei avhengige av slavar for å halde plantasjane sine i gang.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Abraham Lincoln under borgerkrigen
Abraham Lincoln under borgerkrigen

Kvifor?

Israel og Palestina: Konflikten mellom Israel og Palestina blir ofte kalla Midtausten-konflikten. Den har òg blitt kalla den vanskelegaste konflikten i verda. I 1948 vart Palestina delt fordi jødane skulle få sitt eige land – Israel. Dei fekk sitt eige land mykje på grunn av behandlinga jødane fekk under 2. verdskrigen.

Ifølgje Bibelen hadde israelsfolket ei pakt med Gud om å få sitt eige land. Dette har skapt konfliktar for jødane i tusenvis av år. Det toppa seg med jødeforfølgingane under 2. verdskrigen. I 1948 oppretta FN staten Israel mellom anna som kompensasjon for holocaust.

Palestinarane som budde i området, vart tvangsflytta, og det oppstod samanstøytar og væpna konflikt. FN har prøvd å dele området mellom dei to folkeslaga, men det har vore ein fastlåst konflikt i mange år. I 2021 blussa det opp igjen, og det er stor uro i området. Ingen veit sikkert korleis konflikten vil utvikle seg.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Gutt på Gazastripen
Gazastripen
Gazastripen
Gazastripen
Gazastripen

Kvifor?

Golfkrigen: Golfkrigen var ein væpna konflikt mellom Irak og Kuwait. Irak invaderte Kuwait i 1990 for mellom anna å ta kontroll over dei store oljeressursane i landet. Partane fekk støtte frå andre land, og krigen varte i eit halvt år.

Heile Midtausten er eit konfliktområde på grunn av religiøse motsetningar, men òg fordi ein tredel av oljeressursane i verda ligg der. Irak opparbeidde seg enorm gjeld på grunn av krig mot Iran. Etter krigen meinte Irak at nabolandet Kuwait burde slette deira del av gjelda. Kuwait gjorde ikkje det. Samtidig meinte Irak at dei hadde rett på store landområde med olje.

Irak angreip Kuwait hausten 1990. USA og 34 andre land reagerte på dette, og fekk støtte frå FN til å rette opp igjen Kuwaits suverenitet. Eit land kunne ikkje berre okkupere eit anna land slik Irak gjorde. Men er det forståeleg at Irak og Saddam Hussein følte seg svikta av nabolandet Kuwait?

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Barn om krig

Sjølv små barn veit kva slåsting, våpen og skyting handlar om. Dei får det gjerne servert i form av dataspel og filmar. Barn kan ikkje forstå kor alvorleg ein krig er, men likevel er dei ikkje store før dei leikar krig. Det kan begynne allereie før dei startar i barnehagen. Men kva veit eigentleg barn om krig?

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Filmar og TV-seriar om krig

Det er lite som engasjerer meir på kino, og framfor TV-skjermen, enn krigsfilmar. Den nervepirrande spenninga og store actionscener gjer at mange elskar slike filmar og seriar.

Ein regissør tek ofte utgangspunkt i ein verkeleg krig, men må omskrive handlinga for at det skal passe til ein film. Det er viktig å vere kjeldekritisk til krigsfilmar også. Det er alltid nokre kunstnariske fridommar regissøren må ha. Men nokre gongar kan desse fridommane bli for store.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Krigsfilm på kino
Krigsfilm på kino

Fredelege løysingar

Krig handlar altså som regel om å gjere motstandaren forsvarslaus, og om å bestemme korleis motstandaren skal leve. Konfliktar og krig vil sannsynlegvis aldri ta slutt. Men vi må aldri gi opp kampen for å skape fredelege løysingar.

Nobels fredspris

Det er mange som jobbar med fredelege løysingar, og Alfred Nobel ønskte å heidre desse med ein fredspris. Sidan 1895 har Nobels fredspris blitt delt ut. Det er ein av dei viktigaste prisane som blir delte ut i verda.

Kjelder:

  • Høiback, Harald: Krigskunstens historie – Fra 1500 til i dag.
    Cappelen Damm AS (2014)
  • Høiback, Harald; Cooper, Camilla Guldahl: krig i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 8. desember 2020 frå https://snl.no/krig
  • Steen, Tone: Sparta i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 8. desember 2020 frå https://snl.no/Sparta
  • Arntzen, Jon Gunnar; Mæhlum, Lars: Nobelprisen i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 8. desember 2020 frå https://snl.no/Nobelprisen
Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Bilet- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Bundesarchiv (CC-BY-SA 3.0) 
    8. NARA
    9. Hosny Salah (Pixabay)
    10. NRK Skole
    11. US Air Force
    12. Getty Images / Røde Kors – YouTube
    13. 20th Century Studios / Getty Images
    14. Pete Souza (The White House)