Mysteria i det gamle Egypt
Historiene og mysteria frå Egypt i oldtida har trollbunde menneska i fleire hundre år. Vi har storslegne pyramidar som hevar seg over den gylne sanden i ørkenen og kjølege faraograver, fulle av skattar. Men korleis var livet for dei som levde, arbeidde og døydde i skuggane av slike unike monument?
Det gamle Egypt
Det gamle Egypt var eit stort rike som var for lenge sidan. Vi kallar det også Oldtidas Egypt. Alt starta ein gong rundt år 3100 f.Kr. då dei to områda Øvre og Nedre Egypt slo seg saman. Egyptarane laga mange fine skattar og bygningar som vi kan sjå i dag.
Nilen
Nilen er ei elv som renn gjennom Egypt til Middelhavet. Kvart år pleidde ho å bli så full av regnvatn at ho fløymde over. Då rann det vatn ut over Nil-dalen, som gjorde det lett å dyrka mat der. Difor var Nilen livsviktig for dei som levde i Det gamle Egypt.
Folk har budd i Nil-dalen i 120 000 år, men historia om Det gamle Egypt begynte ikkje då. Cirka i år 3100 f.Kr. bestemde alle egyptarane seg for å gå saman. Dei blei samla under éin herskar, og blei eitt rike.
1 / 2
Folk henter vann i Nilen
Hierarki
Det budde mange menneske i Det gamle Egypt. Dei aller fleste var nok bønder, men vi veit ikkje så mykje om dei. Egyptarane skreiv ikkje så mykje om bøndene sine, difor er det vanskeleg å seia noko om korleis dei hadde det.
Samfunnet var nemleg delt opp i ulike klassar, der nokre hadde meir makt enn andre. Handverkarane stod høgare enn bøndene. På toppen var farao og rådgjevarane hans.
1 / 2
Gammelt egyptisk bilde
Jålete
Egyptarane var litt jålete, så dei brukte mykje tid på å sjå bra ut. Ein måtte kle seg pent og stella seg ordentleg. Blant anna var det vanleg å barbera bort alt håret på hovudet, og heller bruka parykk. Det var særleg populært viss dei skulle i selskap. Då kunne ein byta til ein ny frisyre når som helst.
Dei brukte også mykje sminke. Ein trudde nemleg at sminke hadde ei magisk kraft. Menn og kvinner sminka auga med svart kol, så dei skulle likna auga til Horus. Han var ein gud som egyptarane trudde ville verna dei.
1 / 2
Farao
Kosthald
Dei fleste egyptarane åt mykje brød og drakk øl. Dei rike hadde også kjøt, grønsaker og vin. For å visa fram kor rike og velståande dei var, heldt dei storslegne bankettar. Berre rike egyptarar hadde moglegheit til å kjøpa stolar. Dei fattige måtte sitja på golvet og eta.
Gammelt bilde av egyptere
Farao
Den øvste leiaren i det egyptiske riket blei kalla farao. Jobben hans var å sørgja for at alle gudane var tilfredse. Egyptarane trudde nemleg at faraoen kunne snakka med gudar.
Gudane ville bli glade viss faraoen verna Egypt og bygde monument til ære for dei. Då kunne ingenting skadeleg henda med landet. Viss faraoen mista støtte frå gudane, ville det bli kaos. Faraoen hadde mange rådgjevarar rundt seg for å hjelpa til med å ta gode val.
1 / 2
Farao statue
Dette bygde dei
Eit stort og imponerande byggverk blir kalla eit monument. Egyptarane likte å byggja monument. Det var viktig at dei var store og stødige, så dei skulle vara så lenge som mogleg. Framleis står det mange storslegne tempel, graver og statuar i den egyptiske ørkenen. Aller mest kjende er sjølvsagt pyramidane.
Egyptarane hadde ikkje så mange tre, men leire og stein var det mykje av. Difor bygde dei mest med dette. Til dømes laga dei grove murstein av å hella leire frå Nilen over i former, og tørka ho i sola. Dei fleste vanlege husa blei bygde av slike mursteinar.
Massive steinblokkar var mykje sterkare enn leiremurstein. Dei blei brukt til å byggja storslegne tempel, og til pyramidane som faraoane blei gravlagde i.
1 / 3
Pyramide
Dette trudde dei på
Egyptarane hadde gudar og gudinner for alt mellom himmel og jord. Vi veit om meir enn 1500, men det var nok enda fleire. Kvar gud hadde ansvar for kvar sine ting. Saman skulle dei halda det fredeleg og fint i Egypt. Difor var ein nøydd til å tilbe gudane ofte, så dei skulle halda seg fornøgde.
Egyptarane hadde ikkje éin måte å be på. Det varierte etter stad og sosial klasse. Det var heilage stadar i templa der berre prestane og faraoen fekk lov til å vera. Dei skulle då fortelja gudane kva vanlege folk trong. Så kom dei ut og fortalde om kva gudane hadde svara. Faraoen måtte sørgja for at gudane fekk symbolske offer av mat, drikk, kle og salvar.
1 / 2
Gammelt bilde av egyptere
Festivalar
Egyptarane hadde ikkje éin måte å be på. Det varierte etter stad og sosial klasse. Det var heilage stadar i templa der berre prestane og faraoen fekk lov til å vera. Dei skulle då fortelja gudane kva vanlege folk trong. Så kom dei ut og fortalde om kva gudane hadde svara. Faraoen måtte sørgja for at gudane fekk symbolske offer av mat, drikk, kle og salvar.
Gammel papyrus
Mytar om skapinga
Dei gamle egyptarane fortalde mytar om korleis dei meinte verda blei til. Vi veit mykje om dette frå Pyramidetekstane. Dei blei skrivne på veggane inne i pyramidane, cirka 2375 f.Kr. Ifølgje tekstane var alt ein gong berre eit stort, daudt hav. Så steig sola opp for første gong, og då blei verda til. Mange skapingsgudar og -gudinner var med på å få dette til.
Trapp med gamle egyptere på veggene
Slik døydde dei
For egyptarane var døden ein del av livet. Dei meinte ein måtte førebu seg på eit evig liv etter døden. Difor blei kroppane til dei døde behandla på spesielle måtar.
Alle menneske hadde ei slags sjel som var delt i to, ka og ba. Når ein var død, måtte ein ha ein evig kropp som ka og ba kunne bu i. Difor behandla ein kroppane så dei ikkje skulle rotna, og pakka dei inn i tøyremser. Ein slik bevart kropp blir kalla ein mumie, og mange slike har halde seg godt til i dag!
1 / 2
Mumie i en gammel egyptisk kiste
Livet etter døden
Alle ønskte å koma til eit paradis når livet var over. For å koma seg dit trudde egyptarane at ein måtte på ei farleg reise gjennom underverda. Då fekk ein hjelp av guden Anubis.
Høyr stemma til ein 3000 år gamal mumie …
Gammel egyptisk kiste gravlegges
Korleis veit vi dette?
Rosettasteinen blei funnen av ein av majorane til Napoleon i 1799. Steinen inneheldt same tekst på tre ulike språk, inkludert hieroglyfar. Dette blei nøkkelen til å dekoda hieroglyfane, som førte til ei enorm innsikt i historia til Det gamle Egypt, og denne kunnskapen blir sett på som eineståande for innsikta vår i denne rike kulturen.
Kjelder:
- Historiens største mysterier (2017)
Orage Forlag AS
- NRK
