Den store ideen
Nicolaus Copernicus var mannen som på 1500-talet foreslo at sola måtte vera midtpunktet i universet. Planetane gjekk i bane rundt sola, og månen gjekk i bane rundt jorda. Stjernene stod stille på eit ytre himmelskal, som var enden av universet. Sjølv om han tok feil i enkelte ting, blei denne modellen eit viktig utgangspunkt for det vi har lært om universet i dag.
Jordsentrisk modell
Før Copernicus trudde alle europeiske astronomar at jorda var midtpunkt for solsystemet, og at sola, månen og dei andre planetane gjekk i ring rundt jorda. Dette var forklart av dei gamle, greske lærde Aristoteles og Ptolemaios, og støtta av kyrkja. Alle dei som våga å seia noko anna, blei skulda for vranglære og kunne bli straffa med døden.
Galileos tegning av Copernicus´diagram over universet
Livet til Copernicus
Copernicus hadde ikkje berre talent for astronomi. Han var også fysikar, økonom, omsetjar, matematikar, kunstnar og diplomat.
Copernicus blei fødd i Polen i 1437, oppkalla etter faren Niklas, som var ein rik koparhandlar. Som 18-åring starta Copernicus å studera malarkunst og matematikk ved universitetet i Krakow.
Etter eksamen flytta han til Italia for å studera kyrkjelære. Her blei han veldig interessert i astronomi.
I 1503 reiste Copernicus tilbake til Polen, for å hjelpa onkelen sin. Han var både sekretær og lege for onkelen, i ei tid då veldig få kunne lesa og skriva.
Etter at onkelen døydde, flytta Copernicus til Frauenburg nord i Polen. Her jobba han han som domherre i kyrkja.
I 1514 skreiv Copernicus eit kort manuskript, kalla Commentariolus. Her fortel han om teorien sin, som gjekk ut på at det er sola som står i midten av solsystemet vårt.
I 1532 gjorde Copernicus ferdig boka «Revolutionibus Orbium Coelestium» (Om omdreiingane til himmelsirklane), men våga ikkje å gje ho ut fordi han var redd for kva kyrkja ville seia. Det var Rheticus, den første og einaste eleven hans, som overtala han til å gje ut boka.
Den første kopien av boka hans blei gjeven ut i 1543. Kort tid etter dette døydde den 70 år gamle Copernicus av slag.
1 / 4
Hemmelege skrifter
Rundt 1514 ga Copernicus ut eit kort, anonymt manus som han kalla Commentariolus. Anonymt vil seie at det er ein ukjend forfattar som har skrive manuset. Der la han fram teoriane sine om sola som midtpunktet for universet. Sjølv om han berre gav manus til nokre få vener, begynte det å summa rundt Copernicus og dei nye teoriane hans. På denne tida var det livsfarleg å tvila på læra og trua til kyrkja. Copernicus heldt likevel fram med å utvikla teoriane sine, men torde ikkje å gje dei ut. Han heldt kunnskapen sin hemmeleg i fleire tiår. I 1543 ga han endeleg ut boka «Om omdreiingane til himmelsirklane».
Et oppslag fra boka Commentariolus
Fakta om Copernicus
God kjemi
Det kjemiske grunnstoffet copernicium er kalla opp etter Copernicus. Dei som oppdaga stoffet, ville at det skulle kallast opp etter ein vitskapsmann som ikkje fekk nok ros og ære medan han levde.
Dårleg mynt fordriv god mynt
I 1526 utvikla Copernicus ein lov som vi no kallar loven til Gresham: Folk vil alltid bruka dei gamle, stygge pengane sine først og spara på dei finaste. Sjølv i dag er loven til Gresham noko alle som studerer økonomi, kjenner til.
Midtpunkt for alt?
Trass i det folk trur, meinte Copernicus faktisk ikkje at planetane i solsystemet går i bane rundt sjølve sola, men rundt eit punkt som låg like i nærleiken av sola.
Doktor Copernicus
Han var så vidt innom legestudiet og tok aldri nokon grad i medisin. Likevel var han lege for onkelen sin, og seinare for etterfølgjar til onkelen i mange år.
Om omdreiingane til himmelsirklane
I 1543 ga han endeleg ut boka «Om omdreiingane til himmelsirklane». Då han låg på dødsleiet seinare i 1543, blei den aller første trykte kopien av boka plassert i hendene hans.
1 / 5
Statue av Copernikus i Warsawa, Polen
Kjelder:
- Universet Junior (2019)
Orage Forlag AS
Bilet- og videorettar:
-
-
Ukjent
-
Ukjent
-
Ukjent
-
Ukjent
-
Ukjent
-
