Begynnelsen til det britiske imperiet 

Frå 1500-talet til 1900-talet 

Veksten av det britiske imperiet blir ofte delt inn i to delar: det første imperiet og det andre imperiet.

Eit imperium er eit rike som blir styrt av ei sentralmakt.

Det første imperiet starta då Storbritannia begynte å etablere oversjøiske landområde på 1500-talet, og i 1783 bestod imperiet av koloniar (land eller område utanfor moderlandet) i Amerika og Vestindia. Den første britiske busetjinga i Afrika var på James Island i Gambiaelva i 1661. Ein meiner at den første perioden av imperiet tok slutt då britane mista dei amerikanske koloniane i 1783.

Under andre delen av det britiske imperiet, på 1800-talet, var det kraftig vekst. I denne perioden erobra britane meir land enn nokon gong før. Ved slutten av hundreåret bestod det britiske imperiet av nær ein firedel av alle landområda i verda og over 25 prosent av befolkninga i verda. Britane hadde òg gapa over 30 prosent av Afrikas befolkning.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Kart over Det britiske imperiets
Kart over Det britiske imperiets

Slutten på det britiske imperiet

Frå 1945 fram til i dag  

Etter to verdskrigar gjekk det sakte, men sikkert mot slutten for det britiske imperiet, sidan krigane hadde tært kraftig på Storbritannias økonomi. India sette tonen for endring då landet erklærte seg uavhengig i 1947.

I 1950-åra innvilga den britiske regjeringa sjølvstende til Sudan, Gullkysten og Malaysia. Dei ønskte ikkje å risikere ein kolonikrig, slik Frankrike var i krig med Algerie. Mange britiske koloniar hadde allereie fått sjølvstyre (retten til å bestemme over seg sjølv) då imperiet begynte å gå i oppløysing.

Canada vart Storbritannias første sjølvstyrte stat i 1867, følgd av Australia i 1901 og New Zealand i 1907. Desse tidlegare koloniane var framleis knytte til den britiske krona, men dei hadde òg ein viss råderett. Dei neste 20 åra fekk mesteparten av det karibiske området sjølvstende. Barbados vart uavhengig i 1966. Resten av dei karibiske øyane i aust følgde etter på 1970- og 1980-talet.

Den endelege slutten på imperiet vil mange seia var i 1997, då Hongkong vart ein administrativ region under Kina. Dette innebar at Hong Kong fekk behalde noko av styresettet sitt.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Det australske flaget heist opp i en flaggstang
Det australske flaget heist opp i en flaggstang

Canada 

Då Storbritannia vann over franskmennene i sjuårskrigen frå 1756 til 1763, underskreiv dei Parisavtalen. Frankrike måtte gi frå seg New France, som Canada var ein del av, til det britiske imperiet. Det er framleis ein del av Samveldet av nasjonar.

Mid-Victorian map of Canadian Eastern Provinces
Mid-Victorian map of Canadian Eastern Provinces

Vestindia 

Etter Christofer Columbus’ oppdagingar på det amerikanske kontinentet, starta eit kappløp mellom Europas stormakter om å kolonisere dei karibiske øyane. I 1912 vart dei britiske territoria delt inn i åtte koloniar: Bahamas, Barbados, Britisk Guyana, Britisk Honduras, Jamaica, Trinidad og Tobago, Windward Islands og Leeward Islands. Dei fleste fekk sjølvstendet tilbake mellom 1960 og 1980.

Bilde fra en sukkerplantasje på Jamaica der slaver gjør jobben.
Bilde fra en sukkerplantasje på Jamaica der slaver gjør jobben.

Amerika 

Englands første varige busetjing i Amerika vart etablert i Jamestown i 1607. Men i 1783 mista Storbritannia dei tretten koloniane sine, etter over åtte år med usemje om skatteordning og styresett.

Jamestown, Saint Helena, British Overseas Territories
Jamestown, Saint Helena, British Overseas Territories

Sør-Afrika 

I 1820 gjekk rundt 5000 britiske nybyggjarar i land i Cape Town i Sør-Afrika, som er ei viktig hamn i handelsruta til India. Dei neste åtti åra kjempa dei mot boarane om kontrollen av regionen. Sør-Afrika fekk full lausriving frå England i 1931.

Oversiktsbilde av Cape Town and the 12 Apostels
Oversiktsbilde av Cape Town and the 12 Apostels

Australia 

Dei første britane koloniserte Australia i 1788. Det blir sagt at 90 prosent av urbefolkninga vart utsletta dei første to åra under britisk makt. Urbefolkning vil seie det opphavlege folket i området.

Karikatur av britisk bosetting i Australia i 1850 tegnet av illustratøren John Leech
Karikatur av britisk bosetting i Australia i 1850 tegnet av illustratøren John Leech

Samveldet 

I 1949 vart Samveldet av nasjoner stifta på frivillig basis. Det bestod først av åtte uavhengige statar der dei fleste var tidlegare britiske kolonistatar. I dag er 2,4 milliardar menneske i 54 land medlemmar av Samveldet. Medlemskap i Samveldet er frivillig.

Alle landa godtek den britiske dronninga som Samveldets overhovud. Nokre av landa har òg den britiske monarken som statsoverhovud. Deltaking i Samveldet er frivillig.

Kjelder:

  • Vitenskap & historie (nr. 2/2020)
    Orage Forlag AS
  • Iddeng, Jon Wikene: imperium i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta     19. juni 2020 frå https://snl.no/imperium

Bilet- og videorettar:

    1. Alamy
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Getty Images
    8. Getty Images
    9. WatchMojo.com – Youtube