Det store energi-dilemmaet

Auka levestandard kan føre til høgare energiforbruk. Kva gjer vi då når vi ønskjer at alle skal ha god livskvalitet, samtidig som vi ønskjer å ta vare på kloden vår?

Accessibility icon Det store energi-dilemmaet

Kva vil du ofre?

Vi treng energi for å produsere mat og for å leve trygt og godt. Ville du byte ut mobilen din, eller varme i huset, for at nokon andre i verda kunne fått eit betre liv?

Lite fornøyd kvinne under dyna med lue på.
Lite fornøyd kvinne under dyna med lue på.

Energi er viktig for alle

Alle menneske treng noko som kan lage energi. Anten det er for å varme opp huset sitt eller lage mat. Di høgare levestandard vi har, dess meir energi brukar vi. For at fleire i verda skal få betre levestandard, må vi bruke meir energi. Det beste er å bruke fornybare energikjelder som vatn, vind og sol. Ikkje bruke opp olje, kol og gass. Dette er ikkje-fornybare energikjelder.

Kven brukar mest energi?

I Kina, USA og India blir det brukt mest energi. I desse landa bur det nemleg flest menneske. I forhold til innbyggjartal brukar Noreg og Island mest energi.

Energiforbruket i verda er veldig forskjellig. I dei rike landa vi kallar industriland, blir det brukt mykje energi for å produsere varer og tenester. Døme på land er Noreg, USA og Sør-Korea.

I fattigare land som blir kalla utviklingsland, er det mindre energiforbruk. Dei har ikkje økonomi til å eige eller produsere like mange ting. Dette er land som Afghanistan, Haiti og Somalia.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Store fabrikkpiper slipper ut mye røyk.
Store fabrikkpiper slipper ut mye røyk.

Kva blir energien brukt til?

I industriland blir det meste av energien brukt til fabrikkar, matproduksjon, transport og private heimar. I utviklingsland blir det meste  av energien brukt til matproduksjon.

Mange kjelder til energi

Energi er ikkje berre elektrisitet, som mange trur. Energi er «evna til å utføre arbeid». Det betyr at det er mange kjelder til energi. Desse er delt i to hovudgrupper: fornybare energikjelder og ikkje-fornybare energikjelder.

Høyspentkabler som går gjennom et landskap.
Høyspentkabler som går gjennom et landskap.

Utviklingsland

Dei mest vanlege energikjeldene i verda er olje, kol og gass. Alle desse energikjeldene slepp ut farlege gassar som øydelegg klimaet. I utviklingsland blir det brukt mykje kol. Det er den billigaste og enklaste kjelda til energi. 

Industriland

I industriland brukar vi stadig meir solkraft, vindkraft og vasskraft. Dette er fornybare energikjelder, og dei slepper ikkje ut farlege gassar. I Noreg kjem over 60 prosent av energien frå slike energikjelder. Til samanlikning produserer Russland berre 3 prosent fornybar energi. USA ligg på berre 10 prosent.

Vannkraftverket i Gudbrandsdalen
Vannkraftverket i Gudbrandsdalen

Energi og levestandard

I Noreg har dei fleste høg levestandard. Det betyr at vi har mange ting som gjer livet godt å leve. Dei fleste har økonomi til å kjøpe hus eller leilegheit, bil og datautstyr.

Med god levestandard har vi ofte høgt forbruk av energi, og vi eig mange ting som brukar energi. Men i land som Noreg brukar vi energien meir og meir effektivt. Delane i mobiltelefonane våre brukar mindre straum enn før, og elbilar kan køyre lenger med same storleik på batteriet.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Har alle tilgang på moderne teknologi?

Mange utviklingsland får høgare og høgare levestandard. Då aukar òg behovet for energi. Spesielt til bustader med oppvarming, utstyr til matlaging eller bil.

Tilgangen på moderne og energieffektiv teknologi er mindre i utviklingsland enn i industriland, førebels.

I mange utviklingsland blir det sløst med energi. Energien blir ofte frakta gjennom gamle og slitte røyr, kablar og leidningar. Då forsvinn mykje av energien undervegs. Derfor kan energiforbruket i utviklingsland vere større enn i industriland.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Energibruk og klima

Energiforbruket til menneske er med på å øydeleggje klimaet. Spesielt bruken av ikkje-fornybare energikjelder. Mange land har derfor skrive under Paris-avtalen. Denne avtalen vart vedteken i 2015 og set krav til alle land. Alle skal jobbe for eit betre klima, og vi skal hjelpe utviklingsland til å bruke energien meir effektivt.

For å nå måla som vart sette i Paris-avtalen, er det ikkje berre å ta i bruk fleire fornybare energikjelder, då?

📷  Canadas statsminister Justin Trudeau var ein av dei mange statsleiarane som signerte Paris-avtalen i 2016.
Canadas statsminister Justin Trudeau signerer Paris-avtalen i 2016
Canadas statsminister Justin Trudeau signerer Paris-avtalen i 2016

Vanskeleg opptur

Mange fattige i India har fått betre levestandard. Dermed har dei større energiforbruk enn før.

Den billigaste og mest tilgjengelege energikjelda i India er kol. India har nemleg tilgang på over 100 milliardar tonn kol.

India nektar å bruke mindre kol. Sjølv om det skadar miljøet i landet. Ein av konsekvensane blir at barn må haldast heime frå skulen.

Det kostar nemleg mykje å slutte med kol. Grønare energikjelder er for dyrt. Dette er pengar som India og andre utviklingsland ikkje har. Dei er heilt avhengige av økonomisk støtte frå rikare land.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt

Alt har ein pris

Nesten all teknologi treng mineral og metall. Dette finst inne i fjell og på havbotnen. I ein mobiltelefon kan det vere opptil 40 ulike metall.

Utstyret vi treng for å hente ut den fornybare energien, treng  òg  mineral og metall. For å byggje ei stor vindmølle trengst det 30 tonn kopar, 2 tonn bly og 1 tonn aluminium. Pluss nokre hundre kilo av andre metall.

Mineral og metall må bli utvunne frå fjell eller havbotn. Dette forureinar mykje, og det kan øydeleggje store område på land eller i havet. Alt har sin pris.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Mobiltelefonen med bakdelen tatt av
Mobiltelefonen med bakdelen tatt av

Korleis kan energi-dilemmaet løysast?

Verda har ei stor utfordring. På den eine sida må vi kunne tilby energi til dei som treng det. Samtidig må vi forureine mindre. Dette kan vi kalle eit energi-dilemma. Dette må vi klare å løyse i tida framover.

Kan vi i Noreg halde fram å leve som vi gjer? Har jordkloden moglegheit til å gi alle den energien dei treng? Bør vi støtte utviklingsland med pengar til å bruke meir grøn energi?

Ifølgje FNs menneskerettar har alle på jorda rett til eit godt liv. Korleis kan vi få til dette samtidig som vi bevarer eit godt klima?

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Kjelder:

  • Stoltz, Gerhard; Sterri, Aksel Braanen: levestandard i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 27. juni 2022 frå https://snl.no/levestandard
Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Getty Images
    8. Getty Images
    9. Getty Images
    10. UN Photo / Amanda Voisard
    11. Getty Images
    12. Getty Images
    13. Getty Images