Eldre litteraturhistorie på null komma niks:
Del 2: Renessansen
Kvifor skal du lese om skalden Gunlaug som ofra livet for si store kjærleik Helga? Eller om fantasiane til den forvirra riddaren Don Quijote? Kva er vitsen med å lese eldgamle salmar om himmel og helvete? Eller komedien om stakkaren Jeppe som omtrent drikk seg i hjel? Alle desse tekstane er fleire hundre år gamle. Held det ikkje å lese litteratur frå vårt eige århundre?
Magisk bok ligger åpen på et skrivebord med stabler av bøker på hver side, og sidene i boka lyser.
Eldre tekstar kan lære oss mykje om fortida
Eldre tekstar kan lære oss mykje om samfunnet på den tida dei vart skrivne. Eldre litteratur er som ein nøkkel til å forstå kva idear, tankar og verdiar som var viktige den gong. Vi blir kjende med menneske som voks opp under andre forhold enn vi gjer no.
Gulnet papir, blekkhus og en fjærpenn ligger på et gammelt trebord.
Litteratur blir delte inn i historiske periodar
Eldre litteratur blir delte inn i ulike litteraturhistoriske periodar. Dei ulike periodane vart prega av tankane i den tid og syn på verda. Mange av desse kjenneteikna finn ein òg i kunst, musikk og arkitektur.
Dette er den andre teksten i serien «Eldre litteraturhistorie på null komma niks». Den handlar om renessansen.
Renessansen
“For eit meisterverk mennesket er! Så opphøgd i fornufta si! Så uavgrensa i evnene sine!” Dette er ord frå skodespelet «Hamlet» som vart skrive av William Shakespeare. Denne skildringa viser korleis dei såg på mennesket i renessansen. Renessansen starta i Italia rundt 1350 og spreidde seg til store delar av Europa. Den varte fram til 1600.
📷 William Shakespeare
Merksemda var retta mot Gud
Orda renessanse betyr gjenfødelse. Det var ein gjenfødelse av Title ideal og tankar der mennesket i seg sjølv hadde stor verdi. I mellomalderen forandra dette seg. Merksemda vart retta mot Gud og paven. Mennesket fekk mindre verdi. I renessansen mista paven mykje makt, og synet på mennesket vart meir positivt.
Begeistring for menneskets plass i verda
I renessansen var mennesket i sentrum. Paven mistar mykje av si makt. Samtidig blir det betre økonomiske tider i Europa. Handelen mellom landa aukar. Det voks fram ei begeistring for menneskets plass i verda.
1 / 2
Fargerikt takmaleri der jomfru Maria er på vei opp mot himmelen omgitt av mange engler.
Litteraturen speglar samfunnet – mennesket i fokus
Det er stor begeistring for menneskets moglegheiter og plass i samfunnet. Det kjem tydeleg fram i litteraturen. Hos menneska i mellomalderen var fellesskap viktig. I litteraturen frå renessansen ser vi at det er større interesse for det enkelte mennesket. Litteraturen handlar ofte om ein eg-person.
Latterliggjer kyrkas menn
Nye sjangrar veks fram. Ein av desse er novella. Den italienske forfattaren Giovanni Boccacio gir i 1353 ut novellesamlinga «Dekameronen». Den blir seinare rekna som noko av det beste i verdslitteraturen. Temaa til litteraturen er ofte humor og erotikk. Forfattaren er ikkje redd for å latterleggjere kyrkjas menn. Dette hadde vore umogleg dersom kyrkja hadde hatt like mykje makt som tidlegare.
1 / 2
Gammelt bibliotek med takmalerier og fulle bokhyller på hver side av rommet.
Tankar og kjensler
I 1605 gav den spanske forfattaren Miguel de Cervantes ut «Don Quijote». Boka blir seinare sett på som Vestens første moderne roman. Tittelen er namnet på hovudpersonen. Han er ein forvirra adelsmann som innbiller seg at han er ein riddar som skal redde verda. Den svært synlege eg-forteljaren og innblikket lesaren får i tankane og kjenslene til hovudpersonen, fortel oss kor viktig det indre mennesket var i renessansen.
Don Quijote på hest og Sancho Panza på esel stående ved siden av en vindmølle i solnedgang.
Erotikk, mental helse og «å vere eller ikkje vere»
Skodespelet om Hamlet, som du las om tidlegare, skildrar òg mange av tankane og ideane til renessansen. Faren til Hamlet, kongen av Danmark, døyr brått. Dronninga giftar seg med broren til kongen. Hamlet forstår etter kvart at det er onkelen som har drepe faren. Han planlegg hemn, og lèt som han er mentalt sjuk.
Utover i stykket glir Hamlet og rolla som mentalt sjuk i kvarandre. Trongen til hemn og den mentalt ustabile Hamlet øydelegg forholdet til si store kjærleik – den vakre Ophelia.
Kva skjedde med Hamlet?
Resten av stykket skal ikkje røpast her. Kanskje du vil lese korleis skodespelet sluttar? Kva skjedde med den mentalt forvirra Hamlet? Eller den nye forrædarske kongen? Og ikkje minst den vakre, ulykkelige Ophelia?
Hamlet er begeistra for verda og moglegheitene dens. Han viser at det er krevande å finne svar på dei store spørsmåla i livet. Skodespelet er viktig i den europeiske litteraturarven. Mange av temaa er like viktige i dag: lojalitet, hemn, vennskap, kjærleik, mental helse og sorg.
1 / 4
Maleri der en hvitkledd og livredd Ophelia står foran kongen og dronningen mens hun blir holdt hardt i armen av en mann med røde klær.
Å vere…menneske
Å vere, eller ikkje vere, spør den forvirra Hamlet. Noko vi kanskje òg spør oss i dag? Ein ting er sikkert. Sjølv om Hamlet levde på 1600-talet, kan han lære oss noko. Det sørgjer litteraturen for. Kven veit? Kanskje du er den neste? Den som viser korleis det er å vere menneske i 2023? Uttrykt med kjenslene dine, tankar og ord.
Nærbilde av en ung hånd som skriver med blyant på en skriveblokk.
Vart du nysgjerrig på andre litteraturhistoriske periodar?
Åpen bok ligger på et skrivebord med stabler av bøker på hver side, og sidene i boka avgir et skinnende lys.
Kjelder:
- Smidt, Kristian: Hamlet i Store norske leksikon på snl.no. Henta 14. februar 2023 frå http://snl.no/Hamlet
- Aardal, Jorunn; Falkeid, Unn: Dekameronen i Store norske leksikon på snl.no. Henta 14. februar 2023 frå https://snl.no/Dekameronen
- Skei, Hans H.: renessansen – litteratur i Store norske leksikon på snl.no. Henta 14. februar 2023 frå http://snl.no/renessansen_-_litteratur
- Styve, Per Sigurd Tveitevåg; Bjerkestrand, Nils E.: renessansen i Store norske leksikon på snl.no. Henta 14. februar 2023 frå http://snl.no/renessansen
- Sparre, Knut Enger: Don Quijote i Store norske leksikon på snl.no. Henta 14. februar 2023 frå http://snl.no/Don_Quijote
Bilde- og videorettar:
-
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Benjamin West 1792 / Public domain
-
Getty Images
-
Getty Images
-
