EU – Den europeiske unionen

Kvifor vart EU oppretta, og når skjedde det? Det starta som eit fredsprosjekt i Europa, men har møtt mange utfordringar.

Accessibility icon EU – Den europeiske unionen

Frå krig til fred

Etter  første og andre  verdskrigen låg Europa i ruinar etter mange år med konfliktar og krig.
I 1950 foreslo den franske utanriksministeren, Robert Schuman, å opprette noko som vart kalla Den europeiske kol- og stålunionen. Hensikta var å få landa til å samarbeide om handel og økonomi, framfor å gå til krig med kvarandre. Avtalen tredde i kraft i 1952, og var starten på det vi  i dag kjenner som EU.
Dei første landa som var med i unionen var Tyskland, Frankrike, Italia, Belgia, Nederland og Luxembourg.

Kullfabrikker
Kullfabrikker

Dei fire fridommane til EU

EU byggjer heile organisasjonen sin på dei fire fridommane. Desse vart skrivne i Romatraktaten i 1957. Traktat er ein avtale, og målet var å skape mest mogleg fridom innanfor unionen.

Dei fire fridommane til EU er …

  • … fri flyt av tenester. Viss ein kommune skal byggje eit nytt rådhus, må dei leggje ut dette på anbud. Då kan alle byggjeselskap frå EU konkurrere om å få byggje det. Dei som har det beste tilbodet, vinn anbodet.
  • … fri flyt av kapital. Pengar kan setjast inn i bankar kvar som helst i EU.
  • … fri flyt av varer. EU-land kan selje varene sine til andre EU-land utan å betale ekstra toll (avgift).
  • … fri flyt av menneske. Alle i EU kan flytte til eit anna EU-land for å jobbe og studere.
Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Containerskip
Containerskip

Historia om EU

 

 

 

 

 

 

Utviding og funksjon

EU har vakse med fleire medlemsland dei siste tiåra. Unionen har stor påverknad på kvardagen vår. Mat, medisinar, tryggleik og forsking blir regulert av EU. Samtidig har EU strenge krav til kven som kan bli medlem. Eit av krava er at landet må vere demokratisk. Det må vere opne val, og folk må kunne bruke stemmeretten sin. Derfor vil mange påstå at EU har vore ein stor pådrivar av demokrati i Europa.
Sidan 2020 har EU bestått av 27 medlemsland.

EU
EU

Dei viktigaste institusjonane i EU

Europaparlamentet
Folk i EU stemmer inn 705 politiske representantar i Europaparlamentet. Dei blir stemte inn på grunn av politikken dei står for, og ikkje på grunnlag av kvar dei kjem frå.

EU-parlamentet har ansvar for å lage lover og fordele pengar til dei ulike medlemslanda. Det passar også på at dei med makt ikkje misbruker makta si. Derfor kan ein nesten seie at parlamentet har mest makt i EU. Parlamentet ligg i Brussel, Belgia.

📷  Europaparlamentet i Brussel.

Europakommisjonen
Kommisjonen blir leidd av ein president og har den utøvande makta i unionen. Det betyr at kommisjonen bestemmer korleis unionen skal drivast. Sitjande president frå 2019 er tyske Ursula von der Leyen. Kommisjonen passar på at dei andre EU-landa følgjer lovene. Kommisjonen er i Brussel, Belgia.

Ministerrådet

Rådet er sett saman av ministrar frå medlemslanda for å diskutere ulike saker. Til dømes kan finansministrane i alle EU-landa samlast for å diskutere økonomi.

Euroen
I 2002 vart euroen innført i land som Tyskland, Frankrike, Spania, Italia, Belgia og Nederland. Euro er ei felles mynteining som skal gjere det enklare å handle i EU.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
EU-parlamentet
EU-parlamentet

EU og Noreg

EU er Noregs viktigaste handelspartnar, men Noreg er ikkje medlem i EU. Det har den norske befolkninga sagt nei til to gongar. Det skjedde under folkeavstemming i 1972 og 1994.

Under folkeavstemmingane var det organisasjonen Europabevegelsen som var for EU, og Nei til EU som var imot.

Sjølv om Noregs befolkning stemte nei til EU, fekk Noreg likevel ein handelsavtale. Avtalen som blir forkorta EØS, gir Noreg tilgang til EUs indre marknad. Dette gjer at Noreg må godta ein del lover frå EU sjølv om vi ikkje sit i Europaparlamentet. EØS-avtalen styrer ikkje Noregs landbruks- , fiskeri- og oljepolitikk.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Norge og EU flagg
Norge og EU flagg
Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Brexit ballonger
Brexit ballonger
Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Utfordringane til EU

EU får ofte anerkjenning for å skape fred og stabilitet i Europa. Likevel har EU hatt store utfordringar.

I 2008 vart det finanskrise i mange EU-land. Det vart stor arbeidsløyse, og pengane vart lite verde. Mange land måtte låne store summar for å få samfunnet til å fungere. Hellas var eit av landa som måtte få hjelp frå EU.

Finanskrisa gjorde at mange vart misnøgde med EU. Landa i nord følte at dei måtte betale for feila til landa i Sør-Europa. Landa i sør var misnøgde med å måtte betale tilbake det dei lånte frå EU.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Myntstabel
Myntstabel
Berlinmuren
Berlinmuren

EU og covid-19

EU har ikkje hatt det enkelt med finanskrise, Brexit og ein global pandemi. Under pandemien med covid-19 prøvde EU å hjelpe alle medlemslanda til å sikre seg vaksinar. Denne avtalen gjeld òg for Noreg.

Covidvaksine i EU
Covidvaksine i EU

Vegen vidare

EU har godkjent prosjektet “Green Deal” for å komme ut av krisa etter pandemien. Avtalen har som mål å gjere EU meir berekraftig og miljøvennleg.

I Noreg er EU-debatten sett på vent, men i framtida vil det nok bli nye folkeavstemmingar om ja eller nei til EU.

Green Deal
Green Deal

Kjelder:

  • Claes, Dag Harald; Hveem, Helge; Tranøy, Bent Sofus:
    Global økonomi, krise og politisk styring (2012)
    Oslo. Universitetsforlaget.