Frå nomadeliv til fast busetjing

For 11 000–12 000 år sidan endra menneska levemåte då dei bygde dei første faste stadene å bu og vart bønder. No var det slutt på nomadelivet – dei endelause vandringane etter dyreflokkane. Dei bygde hus, og samfunn voks fram blant plantane som folk hadde lært å dyrke.

Jordbruk vart oppfunne fleire stader

Forsking har vist at dei første bøndene ikkje var i slekt, så jordbruket vart nok oppfunne fleire gongar og på ulike stader. I løpet av fleire tusen år flytta bøndene seg rundt og spreidde kunnskap og reiskap over store delar av Vest- og Sør-Asia, Nord-Afrika og Europa.

Husdyrhald gav effektivt jordbruk

Dei første husdyra vart avla fram frå ville dyr som steinalderfolk fanga. Grisar stammar frå villsvin, og geiter frå den persiske fjellgeita. Heilt frå jeger- og sankartida hadde folk hatt hundar som jaktkameratar, og no vart hunden gjetar og passa på dyreflokkane. Etter kvart begynte ein å halde oksar og kyr. Kanskje vart dei først brukt til offergåver og festmåltid, men med tida spente ein oksar for plogen og brukte dei som trekk- og arbeidsdyr. Møkka vart brukt til gjødsel og brensel.

Dyrking av nyttevekstar

I tillegg til å halde husdyr dyrka steinalderbøndene plantar til både mat og anna bruk. Dei rydda jorda, sådde frø og hausta avlinga når ho var moden. Bygg og spelt var blant dei første korntypane som vart dyrka i Den fruktbare halvmånen. Seinare dyrka dei òg erter, linser og linfrø. Fibrane frå linplanten brukte dei til å laga klede. Nytteplantane vart med tida større og større. Maiskorn er til dømes 15 gongar større enn villmais, fordi bøndene valde å ta såkorn frå dei største plantane.

Sjølv om folketalet den gongen var lite i forhold til no, var bondesamfunna stadig trua av mangel på mat. Dei jobba hardt for å samle matlager som kunne sikre at dei overlevde. Godt fylte matlager gav rom for endå fleire menneske, og det dukka opp nye yrke som slaktarar og verktøymakarar. Til slutt vart det behov for soldatar som kunne forsvare landområda deira mot framande som prøvde å stele rikdommen. Det vart òg bygd heilagdommar der folk kunne be til gudane om regn og gode avlingar, og prestane fekk ei stadig viktigare rolle.

Klassedelt samfunn

Menn hadde ofte desse viktige rollene i samfunnet, og forskjellen mellom mann og kvinne og mellom rik og fattig auka. Bønder og handverkarar, som produserte maten og tenestene samfunnet var avhengig av, var no plutseleg nedst på rangstigen, for det var dei rike som kontrollerte kornlagera. Denne utviklinga i dei første samfunna har påverka korleis vi lever den dag i dag.