Kva er geografi?

Visste du at det er foreslått å kalle den tida vi lever i nå for Antropocen, som betyr «menneskets tid»? Det er fordi spor etter menneske påverkar jordkloden på linje med dei naturlege prosessane, og spora våre vil vere synlege i kanskje fleire millionar år framover. I geografi prøver vi nettopp å forstå kvifor det ser ut slik akkurat her, og korleis naturen og mennesket gjensidig har påverka kvarandre.

Accessibility icon Kva er geografi?

Omgrepet geografi

Ein introduksjon

Omgrepet geografi er gammalt. Det kan  omsetjast til  «jordbeskriving». «Geo» betyr jord, og «grafein» betyr å teikne eller beskrive.

Geografi handlar om å gi namn til byar, stader, land og andre stader på jorda. Geografi handlar også om å beskrive og studere ting som skjer på jordas overflate, og spesielt å sjå på korleis ting er ulike frå stad til stad.

Jordkloden med en mørk og en lys side.
Jordkloden med en mørk og en lys side.

Geografi er meir enn berre kart.

Vi kan seie at geografi er ei bru mellom naturvitskap og samfunnsvitskap. For å forstå geografi, treng vi å ha kunnskap om biologi, meteorologi, historie og økonomi. Men geografi ser på ting litt annleis. Til dømes, i geografi ser vi på korleis ver påverkar eit område over tid, ikkje berre korleis veret blir i morgon. Vi ser også på kvifor ting er på bestemte måtar, som kvifor Oslo er hovudstaden i Noreg, ikkje berre kva hovudstaden heiter og kvar den ligg.

Kart over Skandinavia
Kart over Skandinavia

Jobbar innan geografi

Viss du har ei utdanning i geografi, kan du få jobbar der du studerer ting som skred og korleis menneske påverkar naturen. Du kan også planleggje kvar byar og ting skal vere, og korleis vi kan ta vare på naturen. Det er massevis av ulike  jobbar ein geograf kan ha!

To personer i et kontorlandskap som planlegger et boligområde. Et kart over dette vises på en PC.
To personer i et kontorlandskap som planlegger et boligområde. Et kart over dette vises på en PC.

Geografi frå ulike synsvinklar

Tenk deg ei strand. Her vil ulike typar geografar sjå på stranda på ulike måtar.

En strand med klart vann og blå himmel på Maldivene.
En strand med klart vann og blå himmel på Maldivene.
Naturgeografi

Naturgeografen studerer korleis naturkrefter har forma stranda.

Strand med sanddyner i solnedgang
Strand med sanddyner i solnedgang
Samfunnsgeograf

Samfunnsgeografen ser på korleis menneska på stranda organiserer seg i grupper, og korleis dei er saman.

Strand med mange solsenger og palmer i forgrunnen
Strand med mange solsenger og palmer i forgrunnen
Vegetasjonsgeograf

Vegetasjonsgeografen ser på plantelivet på stranda og korleis menneske påverkar det.

Gress og strå på en strand på New Zealand
Gress og strå på en strand på New Zealand
Regionalgeograf

Regionalgeografen ser på korleis menneske på stranda er spreidde utover, og dei prøver å finne mønster og endringar.

Har du lagt merke til at på norske strender ligg folk ofte langt frå kvarandre, medan dei ligg tettare i Italia eller Brasil?

En strand med mennesker sett ovenifra
En strand med mennesker sett ovenifra

Kva er stader og område?

To stader med same gateadresse kan vere veldig ulike. Storgata 3 er ei adresse vi finn i fleire byar, men stadene kan skilje seg ganske mykje frå kvarandre.

Det er to ting vi bør vite om ein stad: kvar han er, og kva som gjer han spesiell. For å fortelje kvar noko er på kart, bruker vi kartkoordinatar. Det er viktig å forstå to ord: lengde- og breiddegrad. Det er òg smart å vite kva målestokk betyr når vi ser på kart.

Deler av jordkloden som også har tegnet inn bredde- og lengdegrader
Deler av jordkloden som også har tegnet inn bredde- og lengdegrader

Absolutt og relativ lokasjon

Dette handlar om korleis vi beskriv kvar noko eller nokon er:

Absolutt lokasjon

Det er som å gi nokon ei eksakt adresse, som til dømes «Storgata 3».

Relativ lokasjon

Dette handlar om å forklare kvar noko er i forhold til der du er no, til dømes vegbeskrivinga frå skulen til parken. Vegbeskrivingar blir endra avhengig av kvar du startar frå.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Kva er område og regionar?

Område eller regionar er større område som har noko til felles. Dette kan vere fysiske eigenskapar som ørken eller regnskog, eller menneskelege kjenneteikn som bustadområde.

En elv som renner gjennom den Brasilianske regnskogen sett ovenifra
En elv som renner gjennom den Brasilianske regnskogen sett ovenifra

Fysiske system

Fysiske systemer i geografi handlar om naturen rundt oss, som klima, fjell og vann. Vi prøver å forstå kvifor nokre stader som ligg langt frå  kvarandre, har liknande klima, men ser veldig ulike ut.

En rolig fjord mot en blå himmel i en dal i Sogndal
En rolig fjord mot en blå himmel i en dal i Sogndal

Menneskeleg påverknad

Geografi handlar om å forstå korleis naturen fungerer og korleis menneske påverkar han. Vi ser på ting som atmosfære, landformer, vatn, og korleis desse endrar seg frå stad til stad og over tid. Menneske endrar òg naturen ved å byggje byar og dyrke jorda.

Mennesker på vei til og fra jobb i et bybildet med høyhus
Mennesker på vei til og fra jobb i et bybildet med høyhus

Miljø og samfunn

Menneskeleg aktivitet påverkar miljøet og samfunnet vårt. Det kan føre til utfordringar som forureining og klimaendringar. Global oppvarming er eit døme på korleis menneskeleg aktivitet påverkar jorda vår.

En traktor sprøyter insektsmiddel i åkeren
En traktor sprøyter insektsmiddel i åkeren

Trivsel og livskvalitet

Nokre synest det er fint å bu på stader med vakker natur eller fine bygningar. Andre liker stader som har alt dei treng, som skular, idrettsanlegg, kultur, helsehjelp, butikkar og restaurantar rett i nærleiken.

Kva synest du gjer ein stad fin å bu på?

Middelalderstrøk og Mariakirken i Krakow opplyst på kvelden
Middelalderstrøk og Mariakirken i Krakow opplyst på kvelden

Med geografibrillene på!

Du kan utforske verda rundt deg med geografi. Sjå på ditt eige nærområde med «geografi-brillene» på. Kvifor er kaffebarer akkurat der dei er? Kva blir dyrka  i nærområdet, og kvifor? Kva med vegar og offentleg transport?

Hugs at geografi handlar om å forstå korleis verda fungerer, og det kan vere veldig interessant når du begynner å sjå samanhengar mellom ting.

Jente går ned en trapp i en by med et skateboard under armen
Jente går ned en trapp i en by med et skateboard under armen

Kjelder:

  • Store norske leksikon (2005 – 2007): geografi i Store norske leksikon på snl.no.
    Hentet 25. oktober 2023 fra https://snl.no/geografi
  • Rugstad, Audun; Brøgger, Anton: biologi i Store norske leksikon på snl.no.
    Hentet 25. oktober 2023 fra https://snl.no/biologi
  • Semb-Johansson, Arne; Hjermann, Dag Øystein; Ratikainen, Irja Ida: økologi i Store norske leksikon på snl.no. Hentet 25. oktober 2023 fra https://snl.no/%C3%B8kologi
  • Åbro, Arnold; Støp-Bowitz, Carl: zoologi i Store norske leksikon på snl.no.
    Hentet 25. oktober 2023 fra https://snl.no/zoologi
  • Nilssen, Unni; Sivle, Anders Doksæter; Nielsen, Ole: meteorologi i Store norske leksikon på snl.no. Hentet 25. oktober 2023 fra https://snl.no/meteorologi
  • Skirbekk, Sigurd; Kjølsrød, Lise; Tjora, Aksel: sosiologi i Store norske leksikon på snl.no. Hentet 25. oktober 2023 fra https://snl.no/sosiologi

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Getty Images
    8. Getty Images
    9. Getty Images
    10. Google maps
    11. Getty Images
    12. Getty Images
    13. Getty Images
    14. Getty Images
    15. Getty Images
    16. Getty Images