Kvifor er X den ukjente?

Har du nokon gong tenkt over kvifor vi bruker bokstaven x når vi snakkar om noko som er ukjent?

I matematikktimane er ofte x den ukjente vi skal finne verdien på. Elles finn vi x brukt i X-Factor (TV-program), Xbox (spelkonsoll)  og X Games (konkurransar i snøbrett, ski, rullebrett og sykkel).

Men kvar kjem det frå at vi bruker akkurat denne bokstaven og ikkje ein annan – som a, b eller z?

Ung snowboarder kjører på en rail i snøen.
Ung snowboarder kjører på en rail i snøen.

Arabisk og algebra

Arabisk er eit språk som er bygd opp logisk. Å lage setningar på arabisk er omtrent som å lage ei likning.

Mykje av det vi i dag tenkjer på som vestleg vitskap, som matematikk og ingeniørfag, vart først tenkt ut av arabarar og andre austlege folkeslag.

Arabiske tal

Vi lærte mykje av arabarane og begynte òg å bruke dei arabiske tala. Det er dei tala vi bruker kvar dag – som 1, 2 og 3.

Vi har òg ord som stammar frå arabisk, som algebra og aritmetikk.

Kunnskapen kjem til Vesten

Arabiske tekstar som inneheldt matematisk visdom, kom til Spania på 1100-talet.

Det første spanjolane gjorde, var å omsetje tekstane til sitt eige språk – spansk. Men det var nokre lydar på arabisk som var vanskelege for spanjolane å få til.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Gammel globus med utsnitt fra Midtøsten.
Gammel globus med utsnitt fra Midtøsten.

Arabisk: Shiin og shalan

Bildet viser den arabiske bokstaven shiin. Den bokstaven lager lyden som høyrest ut som sh (som starten på det engelske ordet «shop»).

Vi bruker bokstaven for å lage ordet «Shalan» – som kan bli omsett til «noko», altså ikkje ei heilt bestemt mengde.

På arabisk  vil ordet «al-shalan» best bli omsett til «ein ting eller noko som er ukjent».

Den arabiske bokstaven Shiin.
Gammelt gulnet papir.
Gammelt gulnet papir.

Gresk: Chi

Problemet for dei spanske omsetjarane var at den arabiske bokstaven shiin og orda shalan ikkje kunne bli omsette. Det var fordi dei ikkje har denne sh-lyden på spansk.

Dei valde derfor å låne den greske bokstaven chi. I bildet ser du bokstaven chi i to variantar. Dei minner deg kanskje om ein annan bokstav?

Den greske bokstav en Chi som ser ut som X.
Gammelt gulnet papir.
Gammelt gulnet papir.

Latin: X

Seinare vart den spanske teksten omsett til latin, som då var eit vanleg språk på den tida. Dei bytte ut den greske bokstaven chi med den latinske bokstaven x. Sidan den tid har vi brukt x når vi skal bruke eit symbol for det ukjente.

Så kvifor er x den ukjente? Jo, det er fordi du ikkje kan seie sh når du snakkar spansk.

Viss spanjolane hadde hatt denne lyden, hadde vi kanskje brukt eit heilt anna symbol enn x for å symbolisere den ukjente i reknestykke.

Tre X-er hogget inn i stein.
Tre X-er hogget inn i stein.

Kjelder:

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images