Natur- og kulturlandskap

Eit landskap som ikkje er påverka av menneske, blir kalla eit naturlandskap. Her er det berre jordas indre og ytre krefter som formar landskapet. Indre krefter kan vere jordskjelv og vulkanutbrot. Ytre krefter er vêr og vind.

Eit landskap som er påverka av menneske, blir kalla eit kulturlandskap. Her finn vi dyrka mark, hus og vegar. Alle byar er kulturlandskap.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Vulkanutbrudd
Vulkanutbrudd

Frostsprenging

Vêr og vind endrar sakte jordoverflata. Vind og sand sliper ned fjellet, omtrent som når vi bruker sandpapir på ein trebit. Viss vatn frys i ein fjellsprekk, vil det utvide seg. Då blir små bitar av fjellet brotne laus. Det blir kalla frostsprenging.

Solsprenging

Når sola varmar opp ein stein, vil han utvide seg. Når det blir kaldt, vil han trekkje seg saman. Til slutt sprekk han opp i mindre bitar. Det blir kalla solsprenging.

Det at slike bitar blir brotne laus og frakta bort av vind og vatn, blir kalla for erosjon.

Dalar

Elvar og bekkar grev seg gradvis ned i stein og kan skape dalar. Dette tar lang tid, men vi kan sjå det i landskapet som V-dalar. Isbrear formar òg landskapet. Når dei bevegar seg, tar dei med seg laus stein og sliper ned overflata. Dette kan vi sjå som U-dalar.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Birkedalsbreen
Birkedalsbreen

Natur- og kulturlandskap i Noreg

På Austlandet, i Trøndelag og på Jæren i Rogaland er det ganske flatt landskap. Her er det enkelt for menneske å dyrke jorda. Dette er typiske kulturlandskap.

Skog

Omtrent ein tredjedel av Noreg består av skog. Noko av dette blir kulturlandskap fordi vi høgg ned tre. Vi bruker ikkje skogen berre for å hogge tre, men òg for å gå tur.

Bærtur
Bærtur

Fjellområde

Noreg har mange fjellområde. Mange stader har menneske bygd hytter, laga skianlegg og demningar, og late husdyra beite. Dermed har store fjellområde òg blitt kulturlandskap.

hardangervidda
hardangervidda

Kysten

Langs kysten finn vi mange øyar og holmar. På holmane bur det sjeldan menneske. Fleire stader skjer òg fjordar seg innover i landskapet. Ein stor isbre har grave ut ein dal som deretter har vorte fylt opp av havet. Den lengste fjorden i verda er Sognefjorden, som ligg i Vestland fylke.

Utsikt fra preikestolen
Utsikt fra preikestolen

Vern av naturområde

Det er viktig å verne naturlandskapa våre. Vi treng natur utan busetnad, skianlegg og vindmøller. Derfor har vi nasjonalparkar der ingen har lov til å gjere endringar i naturen.

I andre område har vi naturreservat. Der kan det vere plantar eller dyr som er freda. Det betyr at vi ikkje kan jakte på desse dyra, eller plukke med oss plantar.

Vi har rett til å gå fritt i all utmark. Utmark er område som ikkje er dyrka eller inngjerda. Innmark er beite- og dyrkeområde, gardsplassar og hyttetomter.

Kvifor skal ein ikkje leggje igjen noko anna enn fotspor når ein er ute i naturen?

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Naturreservat skilt forran en fjord
Naturreservat skilt forran en fjord

Kjelder:

  • Bryhni, Inge: erosjon i Store norske leksikon på snl.no. Henta 17. februar 2022 frå https://snl.no/erosjon
  • Toldnæs, Jens Petter; Lundberg, Anders: nasjonalpark i Store norske leksikon på snl.no. Henta 17. februar 2022 frå https://snl.no/nasjonalpark

 

Bilde- og videorettar:

  1. Getty images
  2. Getty images
  3. Getty images
  4. Getty images
  5. Getty images
  6. Getty images
  7. Getty images