Verdsreligionane – jødedommen

Jødedommen er i dag ein av dei eldste verdsreligionane. Jødane trur på éin Gud og på at dei tilhøyrer eitt bestemt folk.

Accessibility icon Verdsreligionane – jødedommen
VerDsreligionane:

Jødedommen  

Jødedommen er cirka 3000 år gammal og kjem frå Midtausten. Historia til jødane begynner med Abraham. Han gjorde ein avtale med Gud om at jødane skulle få sitt eige land.

Ordet «jøde» betydde opphavleg ‘innbyggjar i Judea’ (noverande Palestina).

Utbreiing 

I det landet som Gud hadde lova jødane, budde det nokon andre. Det førte til krigar og uro. Jødane måtte flytte frå stad til stad. Dei har derfor budd spreidde over heile verda.

Då kristendommen voks, vart jødane møtte med hat. Dei kristne meinte at dei mellom anna hadde drepe Jesus. På 1800-talet utvikla dette seg til det vi kallar antisemittisme i Europa. Dette hatet brukte Adolf Hitler, leiaren for nazistane, i forsøket sitt på å utrydde jødane under 2. verdskrigen.

På grunn av jødeutryddinga – Holocaust – fekk jødane etter krigen eit eige land, Israel. Det var FN som bestemte dette. No skulle jødane endeleg få det landet Gud hadde lova dei. Det var berre eitt stort problem: Det budde nokon der frå før – palestinarane. Det førte igjen til krig. Ein krig som dei framleis ikkje er ferdige med.

I dag bur det seks millionar jødar i Israel og fem millionar jødar i USA.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
A Jewish boy surrenders in Warsaw
A Jewish boy surrenders in Warsaw

Sentrale skikkelsar 

Abraham var den første jøden som trudde på berre éin gud. Han fekk nemleg eit møte med Gud som fortalde at jødane skulle vere Guds folk.

Moses har òg ei viktig rolle i jødedommen. Dei truande reknar han som det einaste mennesket som har møtt Gud på ordentleg. Mange trur òg at Moses sjølv skreiv Mosebøkene i Det gamle testamentet.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Heilage stader 

Jerusalem har vore ein viktig by for jødedommen i snart 3000 år. Dei aller fleste jødane reknar Jerusalem som den heilage byen sin.

Gudshuset til jødane blir kalla synagoge. Her møtest dei til bøn, undervisning og gudstenester. Ein jødisk lærar blir kalla rabbinar, og han held gjerne preike i synagogen.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Heilage skrifter 

Den jødiske bibelen heiter Tanakh. Dette er det same som Det gamle testamentet i Bibelen. Den viktigaste delen av Tanakh er Toraen. Han er ifølgje dei truande skriven av Moses sjølv. Her finn vi mellom anna Dei ti boda.

Høgtider 

Sabbaten er blant dei viktigaste heilagdagane. Han varer frå fredag ettermiddag til laurdag kveld. Då har ein berre lov til å gjere livsnødvendig arbeid. Sabbaten blir feira heime, og maten er spesielt viktig. Det blir tent lys, og barna lærer om jødane si historie.

Jødane feirar òg pesach, som er bakgrunnen for påska til dei kristne. Medan dei kristne minnest Jesu død, feirar jødane at Moses, med Guds hjelp, klarte å frigjere jødane frå slaveri i Egypt.

Sabbat

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Symbol

Det viktigaste symbolet for jødedommen er kanskje den spesielle lysestaken. Han blir kalla menora. Han skal ha vore brukt i templa til jødane i Jerusalem.

Den sekskanta davidstjerna er òg eit gammalt jødisk symbol.

Ritual

Bøn er noko av det viktigaste for truande jødar. Dei ønskjer å takke Gud og be om tilgjeving for det vonde dei gjer.

Nyfødde gutebarn blir omskorne, men ikkje jenter. I 12-13-årsalderen blir jødar rekna som religiøst vaksne, og det blir halde ein stor fest kalla bar mitzva.

Nokre jødiske menn ber ein kipa på hovudet, eit flatt, rundt hovudplagg.

Kunst og bygningar 

Synagogen der jødane møtest til bøn, kan vera kva hus eller lokale som helst. Det er det som skjer i synagogen som gjer det til ein heilag stad. Mange synagogar er svært vakre.

Jødisk kunst er særleg tydeleg i religiøse bøker. Dei jødiske gravstadene er ofte svært vakre og kunstnariske.

Jødedom i Noreg 

Jødehat har dessverre òg lange tradisjonar i Noreg. Då nordmenn skreiv Grunnlova i 1814, inneheldt ho ei lov som forbaud jødar å vere i Noreg. Mange var redde for jødane. Forbodet vart oppheva i 1851.

Under andre verdskrigen hjelpte norsk politi nazistane. Hundrevis av norske jødar vart sende til Polen og Tyskland og gasskammera der.

På 1990-talet fekk norske jødar ei unnskyldning frå Stortinget. Dei meinte det var gale, det som hadde skjedd under krigen.

I dag bur det rundt 1500 jødar i Noreg. For å vere jøde treng ein berre å vere fødd av ei jødisk mor.

Kva betyr ein jødisk identitet? 

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt

Kjelder:

  • Groth, Bente: menora i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 20. april 2021 frå https://snl.no/menora
  • Groth, Bente: rabbi i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 20. april 2021 frå https://snl.no/rabbi
  • Leraand, Dag: Israel i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 19. april 2021 frå https://snl.no/Israel
  • Leraand, Dag og Jørgen, Jensehaugen: Palestina i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 19. april 2021 frå https://snl.no/Palestina

Bilet- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Offentlig eiendom
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. NRK Skole
    8. Getty Images
    9. Getty Images
    10. Anders Beer Wilse (1865–1949) / Galleri Nor
    11. NRK Skole