Eldre litteraturhistorie på null komma niks:
Del 2: Renessansen
Kvifor skal du lese om skalden Gunlaug som ofra livet for si store kjærleik Helga? Eller om fantasiane til den forvirra riddaren Don Quijote? Kva er vitsen med å lese eldgamle salmar om himmel og helvete? Eller komedien om stakkaren Jeppe som omtrent drikk seg i hjel? Alle desse tekstane er fleire hundre år gamle. Held det ikkje å lese litteratur frå vårt eige århundre?
Magisk bok ligger åpen på et skrivebord med stabler av bøker på hver side, og sidene i boka lyser.
Eldre tekstar kan lære oss mykje om fortida
Kva treng du for å komme inn i eit hus? Ein nøkkel. Det er nettopp det gamle bøker er. Ein nøkkel til å forstå den tida bøkene vart skrivne i. Vi blir òg kjende med menneske som levde i ein heilt anna tid.
Gulnet papir, blekkhus og en fjærpenn ligger på et gammelt trebord.
Litteratur blir delte inn i historiske periodar
Kva betyr litteraturhistorie? Det er tekstar som er skrive frå no og bakover i tid. Tekstane blir delte inn i periodar. Det dei skreiv i vikingtida, var heilt annerleis enn på 1700-talet.
Dette er den andre teksten i serien «Eldre litteraturhistorie på null komma niks». Den handlar om renessansen.
Renessansen
Forfattaren William Shakespeare skreiv mange skodespel, og eitt av dei er «Hamlet». Der beskriv han mennesket slik: “For eit meisterverk mennesket er! Så opphøgd i fornufta si! Så uavgrensa i evnene sine!” Shakespeare levde i renessansen som varte frå 1350 til 1600. I denne perioden så ein på mennesket som noko fantastisk.
📷 William Shakespeare
Merksemda var retta mot Gud
I mellomalderen fekk mennesket mindre verdi enn tidlegare. No betydde Gud og kyrkja aller mest. Mange ønskte seg tilbake til eit samfunn der mennesket hadde større verdi. Slik det var i antikken fleire hundre år før Kristi fødsel. Den nye tida vart kalla renessanse. Renessanse betyr «å bli fødd på nytt».
Begeistring for menneskets plass i verda
I renessansen får mennesket større plass. Kyrkja mistar mykje av si makt. Samtidig aukar handelen, og Europa opplever gode økonomiske tider. Det voks fram ein begeistring for menneskets plass i verda.
1 / 2
Fargerikt takmaleri der jomfru Maria er på vei opp mot himmelen omgitt av mange engler.
Litteraturen speglar samfunnet – mennesket i fokus
Det er stor begeistring for menneskets moglegheiter og plass i samfunnet. I litteraturen blir skrive mykje om enkeltmenneske. I mellomalderen var fellesskapet viktig. I renessansen blir eg-personen viktigare.
Latterleggjer kyrkjas menn
Det blir skrive mange ulike tekstar. Novella er ein av dei. Novellesamlinga «Dekameronen» frå 1353 er noko av det beste som er skrive. Den vart skrive av den italienske forfattaren Giovanni Boccacio. Tekstane handla ofte om humor og kjærleik. Forfattaren er ikkje redd for å gjere narr av kyrkjas menn. Det kunne ein ikkje gjere tidlegare. Då hadde paven for stor makt i samfunnet.
1 / 2
Gammelt bibliotek med takmalerier og fulle bokhyller på hver side av rommet.
Tankar og kjensler
I 1605 gav den spanske forfattaren Miguel de Cervantes ut «Don Quijote». Boka blir rekna som ein av dei første romanane. Ein roman er ei lang samanhengande forteljing. Tittelen er namnet på hovudpersonen. Han er ein rik mann som innbiller seg at han er ein riddar. Planen hans er å redde verda. I boka blir vi kjende med tankane og kjenslene til hovudpersonen. Det var viktig i renessansen.
Don Quijote på hest og Sancho Panza på esel stående ved siden av en vindmølle i solnedgang.
Erotikk, mental helse og «å vere eller ikkje vere»
Tidlegare leste du om skodespelet «Hamlet». Hamlet er son av den danske kongen. Når kongen døyr, giftar dronninga seg med broren hans. Hamlet forstår snart at onkelen drap kongen og vil ha hemn. Derfor lèt han som at han er mentalt sjuk.
Til slutt blir sjukdommen meir enn berre skodespel. Hans trong til hemn øydelegg forholdet til vakre Ophelia. Hans store kjærleik.
Kva skjedde med Hamlet?
kva skjedde med Hamlet, den nye kongen og Ophelia? Vi vil ikkje røpe noko meir. Kanskje du har fått lyst til å lese historien sjølv?
Hamlet viser at det er vanskeleg å finne svar på viktige spørsmål i livet. Lojalitet, hemn, vennskap, kjærleik, mental helse og sorg er viktige tema i dag òg. Derfor er skodespelet om Hamlet ein viktig del av verdas litteratur.
1 / 4
Maleri der en hvitkledd og livredd Ophelia står foran kongen og dronningen mens hun blir holdt hardt i armen av en mann med røde klær.
Å vere…menneske
Ein kjend replikk frå «Hamlet» er: «Å vere, eller ikkje vere». Det kan vi spørje oss sjølv om i dag òg. Sjølv om Hamlet levde på 1600-talet, har han mykje å lære oss. Det sørgjer litteraturen for. Kven veit? Kanskje er du den som viser 2023- mennesket i framtida? Uttrykt med kjenslene dine, tankar og ord.
Nærbilde av en ung hånd som skriver med blyant på en skriveblokk.
Vart du nysgjerrig på andre litteraturhistoriske periodar?
Åpen bok ligger på et skrivebord med stabler av bøker på hver side, og sidene i boka avgir et skinnende lys.
Kjelder:
- Smidt, Kristian: Hamlet i Store norske leksikon på snl.no. Henta 14. februar 2023 frå http://snl.no/Hamlet
- Aardal, Jorunn; Falkeid, Unn: Dekameronen i Store norske leksikon på snl.no. Henta 14. februar 2023 frå https://snl.no/Dekameronen
- Skei, Hans H.: renessansen – litteratur i Store norske leksikon på snl.no. Henta 14. februar 2023 frå http://snl.no/renessansen_-_litteratur
- Styve, Per Sigurd Tveitevåg; Bjerkestrand, Nils E.: renessansen i Store norske leksikon på snl.no. Henta 14. februar 2023 frå http://snl.no/renessansen
- Sparre, Knut Enger: Don Quijote i Store norske leksikon på snl.no. Henta 14. februar 2023 frå http://snl.no/Don_Quijote
Bilde- og videorettar:
-
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Benjamin West 1792 / Public domain
-
Getty Images
-
Getty Images
-
