Har vi slutta å utvikle oss?

Alle menneske som lever i dag, stammar frå éi kvinne som levde i Aust-Afrika for rundt 200 000 år sidan. Forskarane kallar henne Eva, og arvestoffet hennar finst framleis i alle cellene våre. På Evas tid fanst det få menneske, og berre etterkommarane hennar er igjen i dag. Litt etter litt har menneska spreidd seg over heile kloden. Sjølv om vi altså har fordelt oss utover heile verda, er arvestoffet vårt overraskande likt. Det er ingen tydelege forskjellar mellom folk på ulike kontinent, eller mellom ulike etniske grupper. Det er faktisk større genetiske forskjellar mellom sjimpansar enn mellom menneske. Sidan vi er så like, undrar enkelte på om vi faktisk har slutta å utvikle oss.

Menneskets evolusjon med et menneske med smarttelefon
Menneskets evolusjon med et menneske med smarttelefon

Nokre eigenskapar vert favoriserte

For at det skal bli evolusjon, må det bli fødde fleire individ enn dei som overlever. Individa må vere forskjellige, og forskjellane må vere arvelege. Dei arvelege eigenskapane vert overførte frå foreldre til barn. Nokre eigenskapar er betre tilpassa omgivnadene enn andre. Individ med slike eigenskapar har større sjansar til å vekse opp og få barn, og då går desse eigenskapane vidare til neste generasjon.

Prosessen av hvordan en solsikke blomstrer
Prosessen av hvordan en solsikke blomstrer

Nye eigenskapar

Nye eigenskapar kjem inn i befolkninga på tre ulike måtar.

Mutasjon

Når vi lagar kjønnsceller som blir til barn, vert arvestoffet vårt kopiert, og barnet får ei blanding av gena til mor og far. Men når arvestoffet vert kopiert, hender det at det snik seg inn små feil. Slike feil kallar vi mutasjonar. Nokre slike mutasjonar legg vi ikkje merke til. Andre mutasjonar kan gje nye, gode eigenskapar, mens andre igjen kan gje dårlege eigenskapar.

Genflyt

Nye eigenskapar kan også komme inn i ei befolkning med arvestoff frå andre folkegrupper. Viss to folkegrupper lever skilde frå kvarandre i mange år, vil dei utvikle seg forskjellig. Viss dei så kjem saman igjen og deler arvestoff, får vi nye kombinasjonar av arvelege eigenskapar. Dette kallar vi genflyt.

Reproduksjon

Ein baby får gen frå begge foreldra, og slik vert nye blandingar av gen sette saman. Men mennesket er ein ung art. Vi formerer oss seint i forhold til mange andre dyr, og det er grenser for kor mange nye eigenskapar som oppstår i befolkninga på nokre få hundre tusen år. Arvestoffet ditt skil seg berre 0,1 prosent frå mitt. Sjølv om vi ser ulike ut, har heile menneskeslekta nære genetiske band.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Miljø og naturleg utval

Men arv og biologi er ikkje det einaste som utviklar oss. Også miljøet spelar ei stor rolle. For at nye eigenskapar skal gå i arv, må dei auke sjansen vår til å overleve. Viss eit individ har eigenskapar som gjer at det overlever betre og får fleire barn enn andre, har gena til dette individet betre sjansar til å gå i arv til neste generasjon.

Naturforskaren Charles Darwin kalla det naturleg utval eller «survival of the fittest». Dette betyr at det gjeld å ha eigenskapar som gjer at du kan utnytte dei omgivnadene du er i på best mogleg måte. Når omgivnadene endrar seg, blir kanskje andre gen nyttigare i det nye miljøet. Den best tilpassa er han eller ho som klarer seg best. Det er her utviklinga til mennesket blir komplisert. Gjennom kultur, vitskap og teknologi endrar vi stadig omgivnadene våre, og slik påverkar vi rolla til naturen og biologien.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Charles Darwin illustrasjon
Charles Darwin illustrasjon

Frå Eva til Lucy

Dei menneskeliknande forfedrane våre var heilt avhengige av omgivnadene dei levde i. Tenk på Lucy, den fossile Australopithecus afarensis-kvinna som levde for 3,2 millionar år sidan. Ho hadde apeliknande trekk, deriblant ein stor kjeve, lange armar og pels, men ho gjekk på to bein. Ho levde i trea, men omgivnadene endra seg – trea forsvann, og Lucy brukte meir og meir tid på bakken. Egg funne i nærleiken av henne tydde på at ho hamstra mat.

Mellom Lucy og Eva vart forfedrane våre tvinga ut av skogane og ut på slettene på grunn av klimaendringar. Dei måtte vandre under steikande sol for å overleve, og kroppshåret vart ei plage. Naken hud og evna til å sveitte for å kvitte seg med kroppsvarme vart ein fordel. Press frå omgivnadene tvinga gena til forfedrane våre til å endre seg.

♦ Les heile artikkelen om Lucy her

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Ape, Lucy
Ape, Lucy

Hjernen utviklar seg

Gjennom reproduksjon, mutasjonar og genflyt utvikla mennesket med tida større hjerne, mindre kjeve og meir avanserte sosiale grupper. Vi lærte å lage eld og fann opp verktøy, og etter kvart som vi vart meir intelligente, forandra vi omgivnadene meir og meir. Dette forandra alt. Då jordbruket oppstod for rundt 10 000 år sidan, endra historia vår seg igjen drastisk, og med det gena også. Plutseleg kunne vi produsere vår eigen mat etter behov, like ved heimen.

Endringar i menneskekroppen

Forskarar ved Harvard-universitetet i USA har undersøkt gen frå 230 personar som levde for mellom 8500 og 2300 år sidan og funne fleire spennande forskjellar i kroppshøgd, stoffskifte og hudfarge.

For rundt 4000 år sidan dukka det til dømes opp ein mutasjon som gjorde at vaksne menneske kunne fordøye melk. Lys hud vart vanlegare, noko som kan kome av at folk åt meir plantar og fekk i seg mindre D-vitamin. Immunforsvaret endra seg også, så det vart mogleg for folk å leve tettare på kvarandre.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Neandertalere i et grønt og frodig landskap

Kunnskap og kultur endrer omgivnadene

Hos mennesket er det altså ikkje berre gena som går i arv. Vi overfører også kulturen vår til etterkommarane våre. Kulturen har hjelpt oss å tilpasse oss. Vi har laga klede og bygd hus, dyrka plantar og temt dyr for å skaffe oss god tilgang til mat.

Vi har bygd båtar, bilar og fly for å utforske verda. Vi har funne opp medisinar mot skadar og sjukdommar. Vi kan til og med overleve i verdensrommet. Vi har gjort omgivnadene trygge og redusert påkjenningane som pressar andre artar til å forandre seg over tid. Kunnskap og kultur endrar omgivnadene og dermed også kva som driv utviklinga vår vidare. Spørsmålet er om måten vi lever på i dag vil påverke korleis mennesket som art utviklar seg i framtida.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Astronaut i verdensrommet

Vrakgods frå evolusjonen

Kroppen vår har spor av tidlegare eigenskapar vi ikkje lenger treng.

Øyremusklar
Musklar rundt øyra hjelper kattar og hundar å rette øyra mot lydar. Nokre menneske kan «vifte» med øyra, men det er ikkje særleg nyttig for oss lenger.

Armmuskel
Dette er ein underarmsmuskel som er blitt overflødig, sidan vi ikkje lenger klatrar i trea. 14 prosent av alle menneske manglar heilt denne muskelen.

Blindtarm
Sjølv om vi ikkje treng blindtarmen for å overleve, er han kanskje ikkje heilt unyttig. Han kan  spele ei rolle for sunne tarmbakteriar.

Vomeronasalorgan
Mange dyr bruker dette organet til å registrere kjemiske stoff. Vi veit ikkje om det framleis fungerer hos oss.

Visdomstenner
Fire ekstra jekslar var nyttige for forfedrane våre, som hadde større munn og grovare kosthald. Vi treng dei ikkje, og nokre menneske manglar heilt visdomstenner.

Halebein
Menneskefosteret har hale, men han blir borte før fødselen. Vi sit igjen med eit kort halebein.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Vrakgods fra evolusjonen, en illustrasjon av hva Kroppen vår har spor av tidligere egenskaper vi ikke trenger lenger
Vrakgods fra evolusjonen, en illustrasjon av hva Kroppen vår har spor av tidligere egenskaper vi ikke trenger lenger

Kjelder:

  • Historien om mennesket junior (2020)
    Orage Forlag AS

Bilet- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Getty Images
    8. Getty Images
    9. Getty Images