Har vi slutta å utvikle oss?
Alle menneske som lever i dag, stammar frå ei kvinne som levde i Aust-Afrika for rundt 200 000 år sidan. Forskarane kallar henne Eva, og arvestoffet hennar eller gena finst framleis i alle cellene våre. På Evas tid fanst det få menneske, og berre etterkommarane hennar er igjen i dag. Litt etter litt har dei spreidd seg over heile kloden. Sjølv om vi altså har fordelt oss utover heile verda, er arvestoffet vårt veldig likt. Det er ingen tydelege forskjellar mellom folk i dei ulike verdensdelane, eller ulike grupper av menneske. Det er faktisk større forskjellar mellom gena til sjimpansane enn mellom våre gen. Sidan vi er så like, lurer enkelte på om vi faktisk har slutta å utvikle oss.
Menneskets evolusjon med et menneske med smarttelefon
Nokre eigenskapar gir ein fordel
For at evolusjon eller utvikling skal skje, må det bli fødde fleire menneske enn dei som overlever. Desse må vere forskjellige, og forskjellane må vere arvelege. Dei arvelege eigenskapane vert overførte frå foreldre til barn. Nokre eigenskapar passar betre til omgivnadene enn andre. Menneske med slike eigenskapar har større sjansar for å vekse opp og få barn, og då går desse eigenskapane vidare til barna.
Prosessen av hvordan en solsikke blomstrer
Nye eigenskapar
Nye eigenskapar kjem inn i befolkninga på tre ulike måtar.
Mutasjon
Når ein mann og kvinne får barn, vert arvestoffet vårt kopiert, og barnet får ei blanding av gena til mor og far. Men når arvestoffet vert kopiert, hender det at det snik seg inn små feil. Slike feil kallar vi mutasjonar. Nokre slike mutasjonar er umerkelege. Andre kan gje nye, gode eigenskapar, mens andre igjen kan gje dårlege eigenskapar.
Genflyt
Nye eigenskapar kan også komme til med arvestoff frå andre folkegrupper. Viss to folkegrupper lever skilde frå kvarandre i mange år, vil dei utvikle seg forskjellig. Viss dei så kjem saman igjen og deler arvestoff, får vi nye blandingar av arvelege eigenskapar. Dette kallar vi genflyt.
Reproduksjon
Ein baby får gen frå begge foreldra, og slik vert nye blandingar av gen sette saman. Men mennesket er ein ung art. Vi formerer oss sakte i forhold til mange andre dyr, og det er grenser for kor mange nye eigenskapar som oppstår blant ei gruppe menneske i løpet av nokre hundre tusen år. Arvestoffet ditt er berre 0,1 prosent ulikt mitt. Sjølv om vi ser ulike ut, har heile menneskeslekta nære genetiske band.
1 / 3
Miljø og naturleg utval
Men arv og biologi er ikkje det einaste som utviklar oss. Også miljøet spelar ei stor rolle. For at nye eigenskapar skal gå i arv, må dei auke sjansen vår til å overleve. Viss eit individ har eigenskapar som gjer at det overlever betre og får fleire barn enn andre, har gena til dette mennesket betre sjansar til å gå i arv til neste generasjon.
Naturforskaren Charles Darwin kalla det eit naturleg utval eller «survival of the fittest». Dette betyr at det gjeld å ha eigenskapar som gjer at du kan passe godt inn i omgivnadene. Når omgivnadene endrar seg, blir kanskje andre gen nyttigare i det nye miljøet. Den best tilpassa er han eller ho som klarer seg best. Det er her utviklinga til mennesket blir meir samansett. Gjennom kultur, vitskap og teknologi forandrar vi stadig omgivnadene våre, og slik påverkar vi rolla til naturen og biologien.
1 / 2
Charles Darwin illustrasjon
Frå Eva til Lucy
Forfedrane våre var heilt avhengige av omgivnadene dei levde i. Tenk på Lucy, ei kvinne som levde for 3,2 millionar år sidan, og som vi har funne fossilet til. Ho hadde apeliknande trekk som ein stor kjeve, lange armar og pels, men ho gjekk på to bein. Ho levde i trea, men omgivnadene var i endring – trea vart borte, og Lucy måtte vere meir og meir på bakken. Egg som vart funne i nærleiken av henne tydde på at ho samla mat.
I tida som gjekk mellom Lucy og Eva vart forfedrane våre tvinga ut av skogane og ut på slettene på grunn av klimaendringar. Dei måtte bevege seg under steikande sol for å overleve, og kroppshåret vart ei plage. Slik vart det ein fordel med naken hud og moglegheit for å sveitte, for å kunne kvitte seg med kroppsvarme. Press frå omgivnadene tvinga gena til forfedrane våre til å endre seg.
1 / 2
Ape, Lucy
Hjernen utviklar seg
Gjennom reproduksjon, mutasjonar og genflyt utvikla mennesket med tida større hjerne, mindre kjeve og meir samansatte sosiale grupper. Vi lærte å lage eld og fann opp verktøy, og etter kvart som vi vart smartare, forandra vi omgivnadene meir og meir. Dette forandra alt. Då folk begynte å dyrke mat for rundt 10 000 år sidan, forandra historia vår seg igjen drastisk, og det gjorde gena også. Plutseleg kunne vi dyrke vår eigen mat etter behov, like ved der vi budde.
Endringar i menneskekroppen
Forskarar ved Harvard-universitetet i USA har undersøkt gen frå 230 personar som levde for mellom 8500 og 2300 år sidan og funne fleire spennande forskjellar i høgda vår, måten kroppen handterer mat på og hudfarge.
Til dømes dukka det for rundt 4000 år sidan opp ein mutasjon som gjorde at vaksne menneske kunne fordøye mjølk. Lys hud vart vanlegare, noko som kan kome av at folk åt meir plantar og fekk i seg mindre D-vitamin. Immunforsvaret endra seg også, så det vart mogleg for folk å leve tettare innpå kvarandre utan å bli sjuke.
1 / 2
Kunnskap og kultur endrar omgivnadene våre
Hos mennesket er det altså ikkje berre gena som går i arv. Vi overfører også kulturen vår til dei som kjem etter oss. Kulturen har hjelpt oss å tilpasse oss. Vi har laga klede og bygd hus, dyrka plantar og temt dyr for å skaffe oss god tilgang til mat.
Vi har bygd båtar, bilar og fly for å utforske verda. Vi har funne opp medisinar mot skadar og sjukdommar. Vi kan til og med overleve i verdensrommet. Vi har gjort omgivnadene trygge og dempa alt det som pressar andre artar til å forandre seg over tid. Kunnskap og kultur endrar omgivnadene og dermed også kva som driv utviklinga vår vidare. Spørsmålet er korleis måten vi lever på i dag vil påverke utviklinga til menneska i framtida.
1 / 2
Astronaut i verdensrommet
Vrakgods frå evolusjonen
Kroppen vår har spor av tidlegare eigenskapar vi ikkje lenger treng.
Øyremusklar
Musklar rundt øyra hjelper kattar og hundar å rette øyra mot lydar. Nokre menneske kan «vifte» med øyra, men det er ikkje særleg nyttig for oss lenger.
Armmuskel
Dette er ein underarmsmuskel som er blitt overflødig, sidan vi ikkje lenger klatrar i trea. 14 prosent av alle menneske manglar heilt denne muskelen.
Blindtarm
Sjølv om vi ikkje treng blindtarmen for å overleve, er han kanskje ikkje heilt unyttig. Han kan hjelpe oss til å få sunne tarmbakteriar.
Vomeronasalorgan
Mange dyr bruker dette organet til å registrere og kjenne att kjemiske stoff. Vi veit ikkje om det framleis fungerer hos oss.
Visdomstenner
Fire ekstra jekslar var nyttige for forfedrane våre, som hadde større munn og åt grovare mat. Vi treng dei ikkje, og enkelte manglar dei heilt.
Halebein
Menneskefosteret har hale i mors mage, men han blir borte før fødselen. Vi sit igjen med eit kort halebein.
1 / 4
Vrakgods fra evolusjonen, en illustrasjon av hva Kroppen vår har spor av tidligere egenskaper vi ikke trenger lenger
Kjelder:
- Historien om mennesket junior (2020)
Orage Forlag AS
Bilet- og videorettar:
-
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
