Kvar i all verda er du?

Korleis kan du vite nøyaktig kvar du er i verda?

Accessibility icon Kvar i all verda er du?

Kvar er du?

Korleis fortel du andre om kvar du er? Har du avtalt å møte nokon på ein bestemt stad? Korleis kan du vere heilt sikker på at du treffer dei andre?

“X marks the spot”

I filmar blir ofte brukte eit kart der x-merket viser kvar skatten er. Men det er kanskje ikkje så enkelt viss det berre står at skatten ligg “midt mellom dei to store trea”.

Å vere nøyaktig

For å finne fram i ein by brukar vi ofte ei adresse. Gateadressa er eit geografisk punkt som består av ei lengde- og breiddegrad. For å vere heilt nøyaktig må ein også avtale eit tidspunkt.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Gammelt gulnet skattekart der en rød x markerer hvor skatten er.
Gammelt gulnet skattekart der en rød x markerer hvor skatten er.

Lengde- og breiddegrader

Men det er ikkje alltid du har ei gateadresse. Nokre gongar er du ute på havet eller på fjellet. Då må du kunne fortelje meir nøyaktig kvar du er. Då brukar vi koordinatar i form av lengde- og breiddegrader. Desse kan fortelje nøyaktig kvar du er.

Lengdegradene går frå Nordpolen til Sydpolen. Ei lengdegrad blir òg kalla ein meridian. Jorda er delt inn i 360 lengdegrader, akkurat som ein sirkel.

Breiddegradene står vinkelrett på lengdegradene. Den lengste breiddegrada er ekvator. Ho går rundt midten av jordkloden. Kan du tenkje deg kvifor lengdegradene er like lange, medan breiddegradene har ulik storleik?

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Kart over verden med markerte bredde- og lengdegrader
Kart over verden med markerte bredde- og lengdegrader

71° nord

Du har kanskje sett TV-serien “71° nord”? Finalen i denne serien går føre seg på Nordkapp, som ligg på den 71. breiddegrada.

Her er breiddegradene til nokre norske byar:

  • Kristiansand 58,14° N
  • Oslo 59,91° N
  • Bergen 60,39° N
  • Trondheim 63,43° N
  • Tromsø 69,65° N
Den kjente globusen på Nordkapp med fargesprakende solnedgang i bakgrunnen.
Den kjente globusen på Nordkapp med fargesprakende solnedgang i bakgrunnen.

Koordinatsystem i matematikk

Vi brukar òg koordinatar i matematikken. Då kan vi vise kvar ulike punkt er. Vi kan òg rekne ut avstanden mellom punkta.

Eit koordinatsystem består av ein x-akse (vassrett) og ein y-akse (loddrett). Punktet der dei møtest, blir kalla origo. Ved å setje tal på aksane, kan vi vise nøyaktig kvar eit punkt er. Sjå dei raude punkta på teikninga. Det øvste punktet har koordinatane X=8, Y=7. Kva med det nedste punktet?

Graf over hvordan koordinatsystemet fungerer
Ruteark
Ruteark

Frå punkt til ein graf

I eit koordinatsystem kan det vere mange punkt. Til dømes viss du måler temperaturen gjennom ein heil månad. Viss du trekkjer ein strek mellom alle desse punkta, vil du få ein graf. Grafen viser korleis temperaturen skiftar frå dag til dag. I dømet kan det tyde på at temperaturen stig jamt heile tida.

Grafen er teikna med grafteiknaren til Geogebra.

Grafen til funksjonen x + 3
Geogebra
Ruteark
Ruteark

Kjelder:

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images