Kvifor betaler vi skatt?

Skatt er ei innbetaling frå innbyggjarane i landet til staten. Desse pengane skal brukast til det beste for fellesskapet. Kor lenge har vi betalt skatt i Noreg? Kor mykje skal vi betale, og kven bestemmer beløpet? På kva slags måte kan skatt påverke eit demokrati?

Accessibility icon Kvifor betaler vi skatt?

Kva er skatt?

Alle som jobbar, betaler skatt til staten og kommunen. Pengane gjer at vi mellom anna har gratis grunnskule og gratis behandling på sjukehus.

Dei fleste som jobbar, må ha eit skattekort. Skatten blir betalt gjennom heile året. Alle må betale rett skatt. I april året etter får vi vite om vi har betalt for mykje eller for lite skatt. Dette kallar vi skatteoppgjeret.

Norske sedler
Norske sedler

Leidang

På 1100-talet måtte alle vaksne i Noreg hjelpe til med å forsvare landet. Skip, soldatar og våpen var dyrt. Alle måtte betale litt av det dette kosta. Leidang er derfor det eldste skattesystemet vi har i Noreg.

Tiend

På 1100-talet måtte alle betale 10 prosent av lønna si til kyrkja. Folk kunne anten betale med pengar eller med matvarer. Tienda vart delt mellom kyrkjene, prestane og dei fattige.

Koppskatt

På 1600-talet fekk vi koppskatt. Ordet kjem frå tysk Kopfschatz. Kopf er hovud, og schatz er skatt. Kvar person, eller kvart hovud, skulle betale skatt.

Alle over 12 år skulle betale det same. Dei som var i militæret, slapp å betale.

Skattar og avgifter

Frå vikingtida og fram til vår tid har folket betalt ulike skattar. Mange av skattane har blitt gitt til militæret og kyrkja.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Halfdan Egedius: Illustration for Magnus den godes saga
Halfdan Egedius: Illustration for Magnus den godes saga

Kvifor betaler vi skatt? 

Det er tre grunnar til det: 

  • Alle gir til ein stor felles pengekasse som dekkjer utgiftene til landet.
  • Uansett kor mykje eller lite du tener, skal du få din del av denne pengekassa.
  • Skatten skal bidra til at landet har ein god og trygg økonomi. Staten sparer også pengar til dårlege tider, som til dømes ein pandemi.
Kvinne som henter selvangivelsesskjema for Oslo 1958 i en kiosk
Kvinne som henter selvangivelsesskjema for Oslo 1958 i en kiosk

Frå du fyller 13 år, betaler du skatt 

Når du fyller 13 år, må du ha skattekort viss du tener eigne pengar. Kor mykje skatt du skal betale, kjem an på kor mykje du tener.

Tener du under 60 000 kroner i året, betaler du ikkje skatt. Då har du frikort. Viss du tener meir enn dette, skal du betale skatt av alle pengane du har tent.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Illustrasjon av Skattekort
Illustrasjon av Skattekort

Direkte skatt

Direkte skatt betaler du av pengar du tener på jobben din. Det er det same om du er bonde, fiskar eller advokat.

Er ein veldig rik, har ein ofte det vi kallar formue. Då har ein mykje pengar i banken eller eig fleire hus. Då må du betale skatt av det du eig.

Fiskeskøyte
Fiskeskøyte

Indirekte skatt 

Indirekte skatt er meirverdiavgift, særavgifter og toll. Dette er litt vanskelege ord, men viktig å kunne noko om.

Meirverdiavgift 

Når du kjøper noko i butikken, står det på kvitteringa at du har betalt mva. (meirverdiavgift). Dette er ein skatt som butikken må betale til staten.

Særavgifter og toll

Alkohol og tobakk er dyrt i Noreg. Staten legg på ei særavgift på dette. Dei ønskjer at folk kjøper mindre av slike varer.

Utanlandske varer som skal seljast i Noreg, får ei tollavgift. Det er ikkje lov å ta med masse varer inn i landet.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Tollbetjent
Tollbetjent

Skattekort

På slutten av året får vi nytt skattekort. Du må sjekke at informasjonen er riktig. Dette gjer du på nettsida til Skatteetaten. Viss du finn feil, kan det bety at du har betalt for mykje eller for lite skatt.

Illustrasjon av Skattekort
Illustrasjon av Skattekort

Kor mykje skatt betaler vi?

Kor mykje skatt du skal betale, kjem an på kor mykje du tener. Tener du under 60 000 kroner i året, betaler du ikkje skatt.

Viss du vil finne ut kva skatten din blir, kan du bruke ein skattekalkulator på nettet.

Prøv skattekalkulatoren
Nærbilde av noen som holder en kalkulator
Nærbilde av noen som holder en kalkulator

Kven bestemmer kva skatten blir?

Det er Stortinget som bestemmer skattelovene. Finansdepartementet og Skatteetaten passar på at lovene blir følgde.

Bilde av Stortinget i Oslo, Norge
Bilde av Stortinget i Oslo, Norge

Korleis rekne ut skatt? 

Skattemelding og skatteoppgjer

I mars/april kvart år får alle som tener pengar ei skattemelding. Den viser kva du tente året før. Du må sjekke at informasjonen i skattemeldinga er korrekt. Så får du vite om du får noko igjen på skatten eller ikkje.

Skattemelding på mobil
Skattemelding på mobil

Betale skatt til eit anna land enn Noreg? 

Alle som bur og jobbar i Noreg, skal betale skatt til staten. Viss du bur og jobbar i utlandet, betaler du skatt til det landet du bur i.

Internasjonalt samarbeid

Noreg samarbeider med mange land for å passe på at alle betaler skatt. Du kan få mange år i fengsel viss du lyg om skatten din. Spesielt dei med stor formue som ikkje vil betale skatt til det landet dei bur i.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Grand Cayman
Grand Cayman

Halv skatt i desember 

I desember betaler vi halv skatt. Då har vi meir pengar å bruke i tida fram mot jul. Dette er ikkje pengar du får gratis. Du betaler rett og slett berre meir skatt dei andre månadene i året. Ordninga med halv skatt før jul vart bestemt i 1952.

Julegaver
Julegaver

Kjelder:

  • Skatteetaten.no (18.03.2021)
  • Andersen, Per Sveaas: leidang i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 18. mars 2021 frå https://snl.no/leidang
  • Advokatjustisia.no (18.03.2021)

Bilet- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Halfdan Egedius
    3. National Archives of Norway (CC BY-SA 4.0)
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Getty Images
    8. Getty Images
    9. Getty Images
    10. Se og lær realfag – YouTube
    11. Skatteetaten
    12. Skatteetaten – Vimeo
    13. Getty Images
    14. Getty Images