Mysteria i det gamle Egypt

Historiene og mysteria frå Egypt i oldtida har trollbunde menneska i fleire hundre år. Vi har storslegne pyramidar som hevar seg over den gylne sanden i ørkenen og kjølege faraograver, fulle av skattar. Men korleis var livet for dei som levde, arbeidde og døydde i skuggane av slike unike monument?

Accessibility icon Mysteria i det gamle Egypt

Det gamle Egypt

Det gamle Egypt (også kalla oldtidas Egypt) begynte då regionane Øvre og Nedre Egypt blei samla, og tok slutt då dei blei invaderte av Aleksander den store i 332 f.Kr. Då hadde riket eksistert i nesten 3000 år. I dag finst det framleis minne frå den gongen: skattar, graver, monument, mumiar og artefaktar som ein har funne i god stand.

Farao med pyramider i bakgrunn

Nilen

Nilen renn gjennom Egypt til Middelhavet. I fleire tusen år har elva fløymt over kvar gong det årlege regnet kom til Etiopia. Då blei det frodig og fruktbar jord i områda rundt, kor ein kunne dyrka store avlingar. Difor var elva livsviktig for dei som levde i Det gamle Egypt.

Jegerar og samlarar har budd i Nil-dalen så langt tilbake som for 120 000 år sidan. Men historia om Det gamle Egypt begynte ikkje før landområda langs Nilen blei samla under éin herskar. Dette skjedde i ca 3100 f.Kr.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Folk henter vann i Nilen
Folk henter vann i Nilen

Hierarki

Det budde mange menneske i Det gamle Egypt. Dei aller fleste var nok jordbrukarar, men vi veit ikkje så mykje om dei. Egyptarane skreiv ikkje så mykje om bøndene.

Samfunnet var nemleg delt opp i ulike klassar, der nokre hadde høgare status enn andre. Handverkarar og skrivarar sto over jordbrukarane, og på toppen var farao og elitegruppa hans av adel og prestar.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Gammelt egyptisk bilde
Gammelt egyptisk bilde

Jålete 

Egyptarane la ned mykje tid og innsats i å sjå bra ut. Ein måtte kle seg pent og stella seg ordentleg. Blant anna var det vanleg å barbera hovudet, og heller bruka parykk, spesielt ved formelle anledningar. Då kunne ein lett byta til nye, avanserte frisyrar.

Barberte hovud hjelpte mot spreiing av hovudlus, som egyptarane var mykje plaga av. Det er funne lus i håret til mumiar! Ein medisinsk tekst frå cirka 1550 f.Kr. skildrar ei tidleg behandling mot lus. Ein skulle laga eit varmt brygg av dadlar og vatn, så skulle ein ha det i munnen før ein spytta det ut. Om det hjelpte mot problemet, veit vi ikkje.

Dei brukte også mykje sminke. Ein trudde nemleg at sminke hadde ei magisk kraft. Menn og kvinner sminka auga med svart kol, så dei skulle likna auga til Horus. Han var ein gud som egyptarane trudde ville verna dei og gje dei god helse. I dag veit vi at fleire av ingrediensane i sminka til egyptarane faktisk verna mot bakteriar som var i Nil-området. Difor hadde dei gamle egyptarane på ein måte rett.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Farao
Farao

Kosthald

Dei fleste egyptarane åt mykje brød og drakk øl. Dei rike hadde også kjøt, grønsaker og vin. For å visa fram kor rike og velståande dei var, heldt dei storslegne bankettar. Berre rike egyptarar sat på stolar og åt, dei fattige måtte klara seg med golvet.

Gammelt bilde av egyptere
Gammelt bilde av egyptere

Farao 

Den øvste leiaren i det egyptiske riket blei kalla farao. Oppgåva hans var å bevara ma’at, harmonien i Egypt, ved å blidgjera gudane. Egyptarane trudde at faraoen var representanten for gudane på jorda.

Ordet «farao» tyder bokstaveleg talt «stort hus» og var opphavleg eit namn på palasset til kongen. Ein gong mellom 1479 og 1425 f.Kr. blei det namnet på dei egyptiske kongane.

Gudane var glade så lenge faraoen verna Egypt mot invasjon, utvida grensene, og bygde monument til ære for dei. Då kunne ingenting skadeleg henda med landet. Viss faraoen mista støtte frå gudane, ville det bli kaos. Difor hadde faraoen mange rådgjevarar rundt seg, som kunne hjelpa til med å ta gode val.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Farao statue
Farao statue

Dette bygde dei

Egyptarane bygde mange imponerande monument. Det var viktig at dei var store og stødige, så dei kunne vara så lenge som mogleg. Framleis står det mange storslegne tempel, graver og statuar i den egyptiske ørkenen. Aller mest kjende er sjølvsagt pyramidane.

Egyptarane hadde ikkje så mange tre, men leire og stein var det mykje av. Difor bygde dei mest med dette. Til dømes laga dei grove murstein av å hella leire frå Nilen over i former, og tørka ho i sola. Dei fleste vanlege husa blei bygde av slike mursteinar, men ein har også funne dei i kongelege palass.

Massive steinblokkar var meir haldbare og mykje sterkare enn leiremurstein. Dei blei brukte til å byggja storslegne tempel, og til pyramidane som faraoane blei gravlagde i. Dei blei også heiste oppå kvarandre for å laga høge, tynne søyler som blir kalla obeliskar.

I steinbrota har ein funne verktøy som indikerer at egyptarane brukte trekilar, vatn og steinhamrar til å hogga stein. Ein hamra trekilane inn i sprekker i steinen, og helte vatn over. Når treverket svall opp og utvida seg, fekk det steinen til å sprekka i mindre bitar.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Pyramide
Pyramide

Dette trudde dei på

Egyptarane hadde gudar og gudinner for alt mellom himmel og jord. Vi veit om meir enn 1500, men truleg var det enda fleire. Kvar gud spela ei spesifikk rolle i å halda det fredeleg og fint i Egypt. Difor var ein nøydd til å tilbe gudane ofte, så dei skulle halda seg fornøgde.

Med så mange gudar hadde ikkje egyptarane noko samla system for tru og tilbeding. Det varierte etter stad og sosial klasse. Det var heilage stadar i templa der berre prestane og faraoen fekk lov til å vera. Dei måtte vera mellomledd mellom vanlege egyptarar og gudane. Faraoen måtte sørgja for at gudane fekk symbolske offer av mat, drikk, kle og salvar.   

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Gammelt bilde av egyptere
Gammelt bilde av egyptere

Festivalar

I Det gamle Egypt var det viktig med festivalar, som skulle gå føre seg på bestemte tider kvart år. Ein åt og drakk, sette papirbåtar ut på vatnet, eller gjekk i store tog – litt avhengig av kva for ein gud dei skulle feira. Bursdagen til soloppgangsguden Ra-Horakthy blei feira på den første dagen i året.

Gammel papyrus
Gammel papyrus

Mytar om skapinga

Dei gamle egyptarane fortalde mytar om korleis dei meinte verda blei til. Vi veit mykje om dette frå Pyramidetekstane. Dei blei skrivne på veggane inne i pyramidane, cirka 2375 f.Kr. Tekstane fortel av verda stod opp frå eit uendeleg hav utan liv, då sola stod opp for første gong. Mange skapingsgudar og -gudinner var involverte.

Trapp med gamle egyptere på veggene
Trapp med gamle egyptere på veggene

Slik døydde dei

Døden var ein viktig del av livet for egyptarane. Dei meinte at ein måtte førebu seg til eit evig liv etter døden. Difor blei kroppane til dei døde behandla på spesielle måtar.

Alle menneske hadde ei slags sjel som var delt i to, ka og ba. Sjela måtte få ein evig kropp ho kunne bu i etter døden. Dei bevarte kroppane ved å balsamera dei, og pakka dei inn i tøyremser. Ein slik bevart kropp blir kalla ein mumie, og mange slike har halde seg godt til i dag!

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Mumie i en gammel egyptisk kiste
Mumie i en gammel egyptisk kiste

Livet etter døden

Alle ønskte å koma til eit paradis når livet var over. For å koma seg dit trudde egyptarane at ein måtte på ei farleg reise gjennom underverda. Då fekk ein hjelp av guden Anubis.

Høyr stemma til ein 3000 år gamal mumie …

Gammel egyptisk kiste gravlegges
Gammel egyptisk kiste gravlegges

Korleis veit vi dette?

Rosettasteinen blei funnen av ein av majorane til Napoleon i 1799. Steinen inneheldt same tekst på tre ulike språk, inkludert hieroglyfar. Dette blei nøkkelen til å dekoda hieroglyfane, som førte til ei enorm innsikt i historia til Det gamle Egypt, og denne kunnskapen blir sett på som eineståande for innsikta vår i denne rike kulturen.

Kjelder:

  • Historiens største mysterier (2017)
    Orage Forlag AS
  • NRK