Kva er syrer og basar?

Du veit kanskje at ein sitron smaker surt fordi det er syre i han. Men visste du at det motsette av ei syre er ein base? Sterke syrer kan etse ting i stykke, men kvifor det? Det skal vi lære om no.

Hydrogen

For å forstå syrer og basar, må vi vite litt om hydrogen. Hydrogen er eit viktig atom i naturen. Det er laga av to små partiklar – eit proton i midten, og eit lite elektron som svirrar rundt. Dei liker på ein måte å ha det sånn.

Viss elektronet blir borte, er det berre eit proton igjen. Då kan det finne på å hengje seg på andre atom. Det er nesten som om det blir sjalu!

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Syre

Ei syre er eit stoff med mange proton som ikkje har nokon elektron. Ikkje kom borti! Ting kan bli øydelagde viss dei sjalu protona kjem og festar seg på dei. Heldigvis er det berre veldig sterke syrer som er farlege.

Base

Ein base er eit stoff med for få proton. Basen kan prøve å stele med seg proton som finst i andre ting. Akkurat som syrer kan basar òg gjere skade.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Reagerer med huda

Viss ein får ei sterk syre eller base på huda, vil ein få sår. Dette er fordi dei reagerer med huda. Desse reaksjonane er litt ulike, derfor seier vi at syrer er etsande, medan basar er kaustiske.

Kva er pH?

pH fortel deg om det er for mange eller for få einsame proton i noko. Ei sterk syre har pH 0. Ein sterk base har pH 14. Viss noko har pH 7, er det verken surt eller basisk.
Her er pH-verdien til nokre stoff du kanskje har høyrt om:

0 = Batterisyre

3 = Brus

7 = Reint vatn

9 = Såpe

14 = Avløpsrens

Nøytral

Ei syre og ein base treng på ein måte kvarandre. Viss vi blandar dei, er ikkje protona einsame lenger. Då er ikkje blandinga farleg. Ho har vorte det vi kallar nøytral.

Kalke jorda

Viss jord blir for sur, kan det øydeleggje plantane som veks der. Då kan ein helle på noko basisk, som kalk. Jorda blir nøytral ganske fort.

Magesyre

I magesekken din har du ei sterk syre! Magen toler det – det hjelper deg faktisk å fordøye maten. Viss syra skulle bli for sterk, kan du ta ein pille som er basisk. Då blir det bra igjen.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Lakmus

Det finst nokre stoff som skiftar farge viss dei kjem borti noko surt eller basisk. Lakmus er eitt av dei. Viss du dryp noko surt på eit lakmuspapir, blir det raudt. Dryp du noko basisk, blir det blått.

Saft frå raudkål

Viss ein koker vanleg raudkål, får ein ei saft som liknar på lakmus. Denne safta kan òg skifte farge. Kva trur du skjer viss du heller litt raudkålsaft i eit glas med sitronsaft? Kva med på eit såpestykke?

Kjelder:

  • Fantastisk vitenskap (2018)
    Orage Forlag AS     

Bilet- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Ukjent
    3. iStock
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Getty Images
    8. Getty Images
    9. Getty Images