Kampen mot mikrobane
Ein mikrobe er eit levande vesen som berre har éi celle. Ein mikrobe er så liten at han berre kan sjåast i eit mikroskop. Vi er heile tida i krig med mikrobar som vil ta maten frå oss.
Livet vårt dreier seg om mat. Og det gjer også livet til mikroskopiske bakteriar og sopp. Dei er i lufta, i vatnet og på kjøkkenbenken. Og viss dei får vere i fred, vil dei blomstre opp og ta over maten vår. Mikrobar omdannar etande mat til ei pelskledd og motbydeleg blanding.
Vi må altså kjempe mot mikrobar som vil øydeleggje maten vår. Det finst også enzym i plantar og dyr. Enzym er protein. Enzym går laus på nokre matvarer og bryt dei ned.
Oksygen gjer feitt harskt over tid.
Vi konserverer mat for å stanse eller forseinke desse prosessane. Konservering betyr behandling av mat som gjer at maten varer lenger.
1 / 2
Sylting
Vi bruker ofte eddik når vi syltar mat. Eddik er syrleg. Syra gir mikrobane og enzyma alvorlege problem. Syra endrar på strukturen til enzyma. Då kan ikkje enzyma lenger øydeleggje maten vår.
Uttørking
Når vi tørkar mat, fjernar vi fukt frå maten. Det gjer maten til ein utriveleg stad å leve. Målet med uttørking er å senke vassinnhaldet til under 20 prosent. Mikroorganismar slit med å overleve med så lite vatn. Alt liv på jorda treng vatn.
Hermetisering
Hermetisering betyr å leggje maten i ein forsegla behaldar og så varme han opp. Då drep vi mikrobane. Dette kallar vi sterilisering. Når innhaldet er blitt sterilisert, kan ingenting kome inn og begynne å bryte ned maten.
1 / 3
Frysing
Å fryse maten til under null gradar drep ikkje mikrobar. Men frysinga forseinkar mikrobane. Dei går inn i ein dvaletilstand. Dei kan ikkje reprodusere seg før dei er blitt varma opp igjen. Men å fryse ned mat for langsamt kan gi iskrystallar.
Frysetørking
Frysetørking er eit skritt vidare frå vanleg tørking. I staden for å varme opp maten for å bli kvitt fukt, frys vi han først. Isen vert omdanna til gass. Dette held maten intakt.
1 / 2
Fermentering
Under fermentering let vi faktisk mikrobane bryte ned maten. Dette er mogleg fordi nokre gjærtypar og bakteriar er trygge å ete. Dei produserer syre eller alkohol. Det bidrar til å stoppe veksten av skadelege bakteriar.
Røyking
Røyking av mat har ein kombinert effekt. Varmen drep mikrobar. Og røyken stansar eller forseinkar veksten til mikrobar. Og når maten vert røykt, tørkar han også! Då fjerner vi noko av vatnet som mikrobane treng for å overleve.
1 / 2
Lakseskiver
Vakuumpakking
Med denne metoden fjernar ein lufta rundt maten. Mange mikrobar treng luft for å leve. Men nokre klarer seg med veldig lite luft. Vakuumpakking må kombinerast med andre konserveringsmetodar for at maten skal halde seg.
Sukring
Mykje sommarfrukt kan bli hårete av mugg på nokre få timar. Men viss ein tilset sukker, kan dei vere etande i månadsvis. Sukring verkar ganske likt salting, men med sukker smakar maten søtt. Nesten som syltetøy!
Salting
Salting er ein urgammel måte å konservere mat på. Når vi saltar mat, tørker mikrobane ut. Saltet trekkjer vatnet ut av cellene. Då kan ikkje mikrobane utvikle seg. Men nokre mikrobar tolar meir salt enn andre.
1 / 3
Kjemisk konservering
Mange konserveringsmetodar endrar smaken og strukturen til maten. Men det finst ein annan måte å bevare mat på. Det er å bruke kjemiske konserveringsmiddel. Dei held maten frisk. Dei bidrar også til å bevare fargen og smaken til maten.
Tre hovedtypar finst:
- Antimikrobar (stansar veksten til mikroorganismane)
- Antioksidantar (hindrar feittet i å harskne)
- Andre (øydelegg enzym)
Blant dei vanlege konserveringsmidla er svoveldioksid. Det bidrar til å halde tørka aprikosar oransje.
Nitrat og nitritt bruker ein til å bevare kjøt. Eit døme på dette er bacon.
Askorbinsyre (C-vitamin) bidrar til at frukta ikkje blir brun etter at ho er skoren opp.
1 / 2
Gojibær i skål
Kjelder:
- Fantastisk vitenskap (2018)
Orage Forlag AS
Bilet- og videorettar:
-
-
Ukjent
-
Ukjent
-
Ukjent
-
Ukjent
-
Ukjent
-
Ukjent
-
