Kor gamle kan vi bli?

Ny forståing av kva prosessar i kroppen som forårsakar aldring, kan bidra til å flytte grenser og endre den vanlege forståinga vår av alder.

Accessibility icon Kor gamle kan vi bli?

Vi blir fødde, vi lever, og vi døyr. Slik er det sjølvsagt for alle, men somme lever lenger enn andre. Det eldste mennesket gjennom tidene var franske Jeanne Louise Calment, som blei 122 år og 164 dagar gammal. 

Kor gamle kan vi bli? 

I 2010 var cirka 8 % av alle i verda over 65 år. I 2050 reknar vi med at det vil vere nærare 16 %. Men sjølv om fleire folk blir gamle no enn før, så lever dei fleste av oss framleis om lag like lenge. Folk blei ofte rundt 70 for 2000 år sidan også. 

Kva er løyndommen til eit langt liv? Samanlikna med andre artar lever menneske ganske lenge. Dersom ein skal studere aldring, er det lettare å forske på dyr som lever berre ei kort stund, som små mark eller mus. 

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Skjønnhetsprodukter
Skjønnhetsprodukter

Marken ein gjerne forskar på, lever berre i tre veker, og mus blir sjeldan meir enn tre år. Då kan ein lett sjå kva som skjer frå dei er nyfødde til dei blir gamle. 

Begge desse artane liknar litt på oss. Ikkje i utsjånad så klart, men dei har mange av dei same gena. Difor håper ein at medisinar som gjer at mus kan leve lenger, også vil funke på menneske. 

Når ein blir gammal, aukar risikoen for at ein får sjukdommar. Viss vi vil at folk skal halde seg friske heile livet, må vi også gjere noko med aldring. Ein har fått til å bremse aldring hos mus i laboratorium, men slike behandlingar har ikkje blitt testa på menneske enno. 

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Små hvite mus i et bur
Små hvite mus i et bur

Kvifor blir levande ting eldre? 

Det finst organismar som nesten ikkje eldest. Nokre fisk, skaldyr og maneter kan leve forferdeleg lenge, og det finst tre og sopp som er tusenvis av år gamle! Ein skulle kanskje tru at artar som ikkje døyr av alderdom har ein kjempefordel, så kvifor har ikkje desse teke over heile verda no? 

Ei forklaring kan vere at det er dyrt å leve evig. Alle artar brukar næring for å halde seg i live, og viss dei blir skadde, treng dei ekstra næring for å reparere seg sjølve. Forskarar trur at det til slutt kostar for mykje næring å halde seg i live. Då er det betre for arten at neste generasjon tek over. 

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Charles Darwin illustrasjon
Charles Darwin illustrasjon

Formeiring viktigast 

Det viktigaste for ein art, er at individa blir gamle nok til at dei kan få barn. Barna blir alltid litt annleis enn foreldra, og det kan vere ein fordel! Då er det kanskje like nyttig å ha eit kort liv og lage tusenvis av ungar fort, slik som mygg gjer. 

Eldre mann med stokk
Eldre mann med stokk

Korleis blir vi eldre? 

Aldring er ei blanding av mange prosessar som gjer at kroppen endrar seg. Mange av dei er knytte til celledeling. 

Heile tida døyr det celler i kroppen. For at vi skal få nye celler, må andre celler dele seg. Då lagar dei ein kopi av seg sjølve. Av og til blir ikkje kopien heilt perfekt, eller det kan ha skjedd skadar på cella som blir med i kopien. Når vi samlar opp fleire slike celler med feil i, blir vi meir og meir annleis. Til slutt fungerer kroppen mykje dårlegare enn då han var ung. 

Telomerar 

Inni ei celle finst det vi kallar arvestoff, eller DNA. Dette er lange molekylremser som inneheld oppskrifta på korleis du skal sjå ut og fungere. På slutten av kvar remse er det ein liten flik som vernar DNA-et, litt som den harde tuppen på skolissa di. Dette blir kalla ein telomer. Kvar gong ei celle delar seg, blir telomerane litt kortare. Når telomerane er brukte opp, kan ikkje cella dele seg utan at DNA-et blir øydelagt. 

Telomerase 

Telomerase er eit molekyl som kan forlengje telomerane. I vanlege celler er dette molekylet deaktivert, men det fungerer fint i spesielle celler som blir kalla stamceller. 

Gamle celler som ikkje døyr 

Nokre celler døyr ikkje når dei blir gamle. I staden sluttar dei berre å dele seg. Ein har oppdaga at desse cellene hopar seg opp i kroppen og skil ut eit stoff som er skadeleg for cellene rundt. Dette kan forklare kvifor ein lettare får sjukdommar når ein er gammal. 

Viss mus får lite mat, lever dei merkeleg nok lenger. Det viser at celler som får lite næring, skrur på eit slags vern. Då resirkulerer dei molekyla sine og blir flinkare til å reparere skadar. 

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Genmodifisering
Genmodifisering

Kan ein kurere alderdom? 

Forskarar prøver heile tida å forstå aldring betre. Håpet er at ein kanskje kan lage ei behandling som gjer at menneske kan leve lenger, og at dei held seg friske heile livet. Det er gjort forsøk på dyr der ein prøver å forlengje telomerar, fjerne gamle celler og skru på resirkulering i cellene. Dette har gitt positive resultat, men det er enno tidleg å seie om nok av dette kan nyttast hos menneske. 

Alderdom i framtida 

Kanskje vil vi ein gong i framtida klare å setje ein stoppar for aldring. Kva det vil bety for oss menneske, er vanskeleg å seie. Uansett er det nok framleis ganske lenge til. 

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Dame feirer bursdag med kake
Dame feirer bursdag med kake

Kjelder:

  • Ny Vitenskap 07 (2016)
    Orage Forlag AS

Bilete- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images