Med ei klype salt

Salt er livsviktig for oss, men vi skal ikkje ha for mykje av det. Salt er eit kjemisk samband mellom natrium og klor, og finst mange stader på jorda. Kan du tenkje deg å ete hardkokt egg utan salt, eller droppe salt på popcornet?

Accessibility icon Med ei klype salt

Med ei klype salt

Har du høyrt uttrykket om å ta noko med ei klype salt? Kva betyr det eigentleg?

Språkrådet, som arbeider med språket vårt, forklarer det slik: «Å ta noko med ei klype salt betyr å ikkje ta det heilt bokstaveleg. Å godta noko sjølv om ein skjønner at det er overdrive.»

I matlaging hender det òg at nokon tilset ei klype salt. Kor mykje er eigentleg ei klype salt?

Dame som drysser salt i en bolle med mel
Dame som drysser salt i en bolle med mel

Ikkje standardiserte måleiningar

Ei klype er ikkje ein standardisert måleining. Det betyr at vi ikkje kan si kor mykje ei klype er.

I mange gamle oppskrifter brukte dei måleininga kopp. Men kor mykje det er, avheng av kor stor kopp ein har.

Viss vi bruker dei standardiserte måleiningane, er det enklare. Vi veit akkurat kor mykje ein kilo, desiliter eller liter er.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Jente som veier opp mel til baking
Jente som veier opp mel til baking

Salt er viktig for oss

Kroppen vår treng salt for å fungere normalt. Salt er òg viktig for å få fram smak på maten, og for å oppbevare maten i lang tid.

Men vi et for mykje salt. Det er ikkje bra for helsa. Vi bør derfor ete mindre salt.

Kva er salt?

Salt (NaCl) består av natrium (Na) og klorid (Cl). Salt blir derfor kalla natriumklorid.

Eit vaksent menneske treng omtrent 1,5 gram salt kvar dag. Det betyr at ei teskei med salt er fem gongar så mykje som vi treng.

Saltinntak

I snitt et kvar av oss 10 gram salt kvar dag. Det er over seks gongar så mykje som den anbefalte mengda.

For mykje salt kan føre til at vi får sjukdommar, spesielt hjartesjukdommar.

Kva brukast salt til?

Salt blir ikkje berre brukt til å setje smak på maten, eller for å verne matvarer betre.
Det kan òg brukast til å lage glas og glasere keramikk. På vinteren bruker vi salt for å tine snø og is på vegane.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Fingre som holder en saltkrystall. Rosa bakgrunn.
Fingre som holder en saltkrystall. Rosa bakgrunn.

Salt – ei lita kjærleikshistorie

Salt er ein kjemisk reaksjon mellom natrium og klor.

Som du ser av biletet, har natrium berre eitt elektron i det ytste skalet. Klor manglar eitt elektron i det ytste skalet sitt. Det gjer at begge ikkje er fornøgde. Dei vil vere perfekte, og då må dei ha fulle elektronskal ytst.

Klor får derfor elektronet frå natrium. På den måten får begge det dei treng, og både klor og natrium blir glade.

Resultatet blir saltet vi bruker kvar einaste dag. Ei lykkeleg historie for oss alle!

Kjemisk reaksjon når natrium og klor møtes
Bakgrunn med tekstur av salt
Bakgrunn med tekstur av salt

Lage is utan frysar?

Viss du ikkje har ein fryseboks, kan du lage is med snø og salt.

Først blandar du fløyte, sukker og den smaken du vil ha, og heller dette i ein plastpose.

Så blandar du 2 delar snø og 1 del grov salt i ei bøtte. Legg posen med fløyteblandinga i bøtta. Det tek omtrent 8-10 timar før isen er klar til å etast.

Du kan òg lage softis med isbitar og salt. Bland fløyte, sukker og smak, og ha blandinga i ein plastpose. Knyt godt igjen.

I ein annan plastpose har du 25 isbitar og 20 matskeier med salt. Legg posen med fløyteblanding i posen med isbitar og salt. På litt under ein halvtime skal softisen vere ferdig.

Her er to oppskrifter du kan prøve deg på:

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Kuleis i kjeks. Ulike smaker. Blå bakgrunn.
Kuleis i kjeks. Ulike smaker. Blå bakgrunn.

Salt var viktig for samfunnsutvikling

Før i tida var kjøt og fisk ferskvare, og måtte etast rett etter at maten vart fanga. Hadde ein for mykje mat, kunne han fort bli dårleg i varmen. Det var fordi ein ikkje hadde kjøleskap og fryseboksar slik vi har i dag.

Fordi ein måtte fange eller fiske det ein trong kvar dag, måtte ein bu der dyra og fisken var.

Salt gjorde at maten kunne bli salta og tørka. Då kunne dei ta med seg maten når dei reiste andre stader.

Tørfisk til tørk på snor
Tørfisk til tørk på snor

Saltutvinning

Vi får tak i salt på ulike måtar. Salt finst nokre stader inni fjellet, og blir vunne ut i store gruver. Vi kallar dette steinsalt.

Ein kan også få salt gjennom å fordampe havvatn.

I Noreg finst det ikkje steinsalt. Vi måtte få salt fra havvatn.

Då kokte ein opp vatnet, og når vatnet fordampa, vart saltet igjen i gryta.

I varmare strøk vil sola varme opp havvatnet slik at det fordampar. Då får vi det vi kallar saltavleiringar som kan samlast opp. Du kan sjå slike saltavleiringar på bildet.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Saltutvinning fra havet på Kanariøyene. Bildet tatt i solnedgang
Saltutvinning fra havet på Kanariøyene. Bildet tatt i solnedgang

Kjelder:

  • Haraldsen, Haakon; Waaler, Bjarne A.; Pedersen, Bjørn: natriumklorid i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 11. august 2021 frå https://snl.no/natriumklorid
Bakgrunn med tekstur av salt
Bakgrunn med tekstur av salt

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Skolerom / Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Getty Images
Bakgrunn med tekstur av salt
Bakgrunn med tekstur av salt