Reint mjøl i posen

Mennesket lærte å dyrke korn for over 10 000 år sidan. Korleis hadde kosthaldet vore utan det? Korn og mjøl blir brukt over heile verda, og er heilt avgjerande for at folk skal overleve. Tenk litt på det neste gong du baker brød eller bollar. Kornet og mjølet du brukar, er noko av det viktigaste naturen har gitt oss.

Accessibility icon Reint mjøl i posen

Reint mjøl i posen

Har du høyrt om å ha reint mjøl i posen? Dette uttrykket handlar ikkje om baking, men om at du er uskuldig. Det betyr at du ikkje har noko å skjule.

I Noreg har vi dyrka korn i 4000–5000 år. Mjøl blir laga ved at korn blir knust i ei mølle. Dei vanlegaste korntypane til mjøl er kveite, rug, havre og bygg.

Kvart år blir det produsert over 1 million tonn korn i Noreg.

Kvar kjem mjølet frå?

Korn og mjøl blir oftast brukt til baking av brød og kaker. Nokre kornsortar blir òg brukte til graut. Havregraut og risengrynsgraut er typiske døme.

Andre stivelseshaldige vekstar som poteter og jams blir òg brukte til å lage mjøl av. Jams ser ut som veldig store poteter. Ein kan òg lage mjøl av ris, mais og fisk.

Ulike typar mjøl

Mjøl blir delt opp i fire kategoriar: sikta mjøl, sammale mjøl, heilkorn og kli.

Kli er det ytste skalet på kornet. Sammale mjøl er mjøl som blir male av heile kornet. Sikta mjøl er reint mjøl, utan andre delar frå kornet. Heilkorn forklarer seg sjølv.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Mølle
Mølle

Kveite

Kveite er det kornslaget i verda som blir mest brukt, etter mais og ris. Vi brukar òg store mengder kveite i Noreg. Derfor er det viktig at flest mogleg har tilgang på god og rimeleg kveite.

Kveiten har gode eigenskapar når vi bakar brød som blir heva med gjær. Derfor er kveite mest brukt på kjøkkenet.

Kveite blir ikkje berre brukt til brød og kaker, men også til dyrefôr.

Hvete
Hvete

Havre

Havre er den tredje viktigaste kornarten i Noreg etter kveite og bygg. Havre inneheld mykje feitt og kostfiber.

Fordi havre inneheld så mykje næring, blir han ofte brukt i graut. Mange skular tilbyr elevane havregraut om morgonen.

Gluten

Gluten gjer det mogleg for gjærbakst å heve seg. Det fungerer òg som bindemiddel i deigen, og gjer han lettare å jobbe med.

Enkelte menneske toler ikkje gluten, og må derfor ete mat som er glutenfri. Vi kallar dette cøliaki.

Havre er glutenfri, i motsetning til kveite, bygg og rug. Derfor er havre eit godt alternativ for dei som har cøliaki. Mjøl av mais og ris inneheld heller ikkje gluten.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Havre
Havre

Rug

Rug blir i hovudsak brukt til brød, men også til dyrefôr. Når du baker brød med rug, treng du surdeig for at deigen skal heve seg. I dei siste åra har baking med surdeig vorte veldig populært. Kvifor det, trur du?

Rug kan vere utsett for ein sopp som blir kalla mjølauke. Då blir korna giftige. Menneske og dyr kan få helseskadar av å ete giftig rug.

Bygg

Rug og kveite kom ikkje til Noreg før på 1800-talet. Fram til då var bygg det viktigaste matkornet. Bygg vart brukt til flatbrød, graut og øl. I dag blir ikkje bygg brukt så mykje i Noreg, men det burde vi. Bygg kan erstatte ris og pasta – og er derfor eit meir berekraftig alternativ. På verdsbasis er bygg den fjerde viktigaste kornsorten etter mais, ris og kveite.

Bygg inneheld mykje fiber som gjer at du held deg mett lenger.  Det kan verke førebyggjande for hjartesjukdommar og diabetes.

Byggkorn
Byggkorn

Mais

Mais er eit kornslag som kan bli opptil 6 meter høgt. Av alt kornet som blir brukt i verda, står mais for 40 prosent.

Mais inneheld ikkje gluten, og kan derfor ikkje brukast til å bake brød. Maismjølet kan derimot brukast til å lage tortillas og nachos. Men mais blir òg brukt som dyrefôr.

Kva skjer når vi varmar tørka maiskorn i olje eller smør?

Ris

Ris har vorte dyrka som kornslag i Asia i meir enn 5000 år. Det er det viktigaste matkornet for 50 prosent av befolkninga i verda.

Nesten all ris som blir hausta, blir eten av menneske. Dette skil seg frå andre kornslag som blir brukte til dyrefôr, drivstoff og sprit.

Risdyrking
Risdyrking

Kjelder:

  • Hovig, Ingrid Espelid, Asheim, Karianne: Brød i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 3. september 2021 frå https://snl.no/brød
  • Holtet, Einar Kr.: Bygg i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 3. september 2021 frå https://snl.no/bygg

Bilde-og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Getty Images
    8. Felleskjøpet Agri – YouTube