Kyr – våre nyttigaste gardsdyr

Kveg, fe, storfe, naut, ku, okse, kalv. Vi har mange namn på kua, som vi menneske er så glade i. Menneske har brukt kyr som gardsdyr i nesten 10 000 år. No finst det kyr over heile verda. Vi bruker både mjølka, beina, horna og skinnet frå kua – til og med møkka! Kjøtet er veldig vanleg som mat: Nesten ein firedel av alt kjøt vi menneske et, kjem frå kyr.

Kyr som ser inn i kamera

Altfor mange kyr 

Når vi blir fleire menneske på jorda, et vi òg meir mat. Då må vi lage meir mat.

No finst det nesten 1,5 milliardar kyr i verda. Det finst fleire kyr i verda enn det finst kinesarar! Så mange kyr treng vi ikkje. Men dei som eig kyrne, tener pengar når dei sel dei, og det har dei ikkje lyst til å slutte med.

Mange meiner det er feil at vi bruker kyr sånn som vi gjer. Men kvifor det?

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Overflod av storfe
Overflod av storfe

Luft i magen 

Problemet med kyr begynner i magen. Den største av dei fire magane til ei ku heiter vomma. Den kan romme opptil 200 liter, men har òg veldig mange bakteriar. På grunn av bakteriane blir det laga hydrogengass i vomma.

Seinare blir hydrogenet gjort om til metangass. Og den gassen vil ut. Men når ei ku rapar eller prompar, kvar blir det av all metangassen?

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Hvordan påvirker kua miljøet
Hvordan påvirker kua miljøet

Korleis påverkar kua miljøet?

Kvegdrift set sitt preg på miljøet, med alt frå naturleg biologi til menneskeskapte hus.

1. Atmosfæren

Når kua prompar eller rapar, slepp ho ut ei vond lukt – den lukta er metangass. Metangassen stig opp i atmosfæren. Atmosfæren er som himmelen – han ser blå ut på dagen og er gjennomsiktig på natta. Der oppe er det mange gassar. Nokre av gassane held varmen frå sola inne. Derfor heiter dei drivhusgassar. Har du nokon gong vore i eit drivhus når sola skin? Glaset slepp solstrålar inn, men slepp ikkje all varmen ut. Sånn er det med metangass òg. Di meir metangass det blir i atmosfæren, di varmare blir jorda. Då kan ørkenar vekse, øyer kan forsvinne og isen på Nordpolen kan smelte vekk. Det kallar vi global oppvarming.

2. Forureina elvar 

Møkka blir mellom anna brukt som gjødsel eller bygningsmateriale. Fordi ho inneheld mange næringsstoff og mykje energi, er ho ein verdifull fornybar ressurs. Men kumøkk kan òg øydeleggje nærmiljøet. Når møkk blir brukt som gjødsel, kan regnvatnet drive henne ut i elvar og innsjøar. Fosfor og nitrogen frå møkka aukar algeveksten i vatnet. Blir det for mykje algevekst, kan vi ikkje drikke vatnet lenger.

3. Energiforbruk 

Kumjølka blir varmebehandla for å fjerne bakteriar så ho held seg lenger og er trygg å drikke. Denne prosessen krev sju kilowattimar med straum for å behandle ei vekes mjølkeproduksjon per mjølkeku. Varmebehandlinga er òg med på å påverke miljøet fordi dei høge temperaturane krev mykje energi.

4. Bortkasta produksjon 

I Storbritannia kastar ein meir enn 30 000 tonn med storfekjøt i løpet av året. Matsvinn er ikkje berre sløsing med mat, men også med ressursane som må til for å produsere kjøttet.

5. Vassavtrykk 

Når vi menneske produserer matvarer, bruker vi mengder med vatn. For å produsere éin kilo storfekjøt bruker vi i snitt nesten 16 000 liter med vatn.

6. Mat til kua 

For å ale opp ei ku som er stor nok for kjøttproduksjon, må ein produsere mat for heile flokken. Ein kilo storfekjøt krev derfor 25 kilo kraftfor.

7. Hogst av skog 

For at kyrne skal kunne beite, trengst det store landområde. Derfor blir det hogge enorme område med skog og regnskog. Det fører til tap av leveområde for ville dyr og reduserer det biologiske mangfaldet.

Forrige avsnitt

1 / 8

Neste avsnitt
Avskoging i Amazonas
Avskoging i Amazonas

Moglege løysingar 

I fleire land blir det forska på om kua kan ete litt sjøgras for å sleppe ut mindre metangass. Viss 1 prosent av kuforet består av ein heilt spesiell type sjøgras, kan ein redusere metanutsleppet med opptil åtti prosent.

Dette er heilt ny forsking. Derfor veit ein lite om magen til kua vil tilpasse seg sjøgraset og etter kvart sleppe ut like mykje metan som før, eller om den reduserande effekten vil vare. Men vil vi kunne dyrke nok sjøgras under havet, utan at det òg blir skadeleg for miljøet? Det står att å sjå.

Ein veldig effektiv måte å redusere utslepp på ville ha vore om heile befolkninga i verda åt ein del mindre storfekjøt.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Sjøgress
Sjøgress

Kva med norske kyr?

Når ein produserer storfekjøt i andre land, blir det sloppe ut nesten fire gongar meir klimagass enn i Noreg. Kvegdrift i Noreg er meir miljøvennleg enn elles i verda. Vi et mest norsk storfekjøt i Noreg.

Norske kyr på på en fjellvei
Norske kyr på på en fjellvei

Visste du at …?

  • … cirka ein fjerdedel av landoverflata til jorda blir brukt til husdyrdrift? 
  • … kua slepp ut 95 prosent av metanen sin gjennom munnen?
  • … 3,4 prosent av verdas karbonutslepp kjem fra tre som døyr under avskoging til fordel for kvegdrift?
Flyfoto av storfe i Texas, USA
Flyfoto av storfe i Texas, USA

Line fiksar maten

Kjelder:

  • Historie og vitenskap (2020)
    Orage Forlag AS
  • Joseph W. Lengeler (1999): Biology of the Prokaryotes
    Stuttgart:
    Thieme 

Bilet- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Future plc
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Getty Images
    8. NRK