Maten sin plass i religionane

Mat er viktig i alle dei fem verdsreligionane. Kvar av religionane har tradisjonane sine, og det følgjer strenge reglar med om kva som er lov og ikkje lov. For mange familiar er det viktig å vidareføre desse tradisjonane og reglane til barna sine. Maten speler ei viktig rolle både til kvardag og fest, men aller mest under høgtider. Kva mattradisjonar har den religionen du tilhøyrer?

Accessibility icon Maten sin plass i religionane

Religion og mat

Religionane har ulike reglar og tradisjonar når det gjeld mat. Noko er absolutt forbode å ete. Andre ting er valfritt. Skal du lage mat til nokon, er det viktig å ta omsyn til kulturen deira. Det gjeld både korleis du lagar maten og kva du serverer.

Tradisjonsmat
Tradisjonsmat

Hinduistiske mattradisjonar

Mange hinduar er vegetarianarar. Dei et ikkje kjøt. Andre hinduar et kjøt med godt samvit. Men dyra må bli slakta slik at dei får minst mogleg smerte (jhatka).

Nokre hinduar fastar. Det betyr å ikkje ete mat på bestemte tider. Men mat er viktig for hinduar over heile verda. Spesielt i India der 80 prosent er hinduar.

Indisk måltid
Indisk måltid

Vegetarianarar

Omtrent 30 prosent av hinduane i verda er vegetarianarar. Dei drep ikkje eit dyr for å mette sin eigen mage. Det finst så mykje anna dei kan ete.

På indiske restaurantar vil du få meny med både vegetarisk og ikkje vegetarisk mat.

Heilage kyr

Hinduar ser på kyr som heilage dyr. Dei kan ikkje ete kjøtet, men mjølka kan dei bruke. Elles kan dei ete kjøt frå sau og kylling.

Varm lunsj

Indarar eit fleire varme måltid om dagen. Ikkje minst til lunsj. På jobben varmar dei opp maten dei har teke med heimanfrå. Nokre bestiller òg varm mat frå eit cateringsselskap. Då får dei levert maten på jobben. Dette blir kalla dabbawala.

Te og søtsaker

Indarar drikk mykje te. Dagen blir ofte starta med ein kopp chai, som er te med mjølk og krydder. Det blir selt chai overalt i India. Snacks og søtsaker blir ofte servert saman med teen.

Det er heilt vanleg å bli tilbode ein kopp chai medan du handlar i ein butikk.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Indisk hellig ku
Indisk hellig ku

Islamske mattradisjonar

Det bur muslimar over heile verda, og då vil dei ete mykje ulik mat. Likevel er det nokre reglar for matlaging som er felles for alle.

Det er forbode å ete blod og svinekjøt. Forboden mat heiter Haram, medan Halal betyr tillaten mat. Dyreartar som er lov å ete er sau, okse og kylling.

Under ramadan er det faste. Då lèt ein vere å ete frå soloppgang til solnedgang. Når ramadan er over, feirar ein høgtida Id al-Fitr.

Islamsk mat
Islamsk mat

Svinekjøt

I Koranen, som er den heilage boka til islam, står det at svin er forbode å ete:

 

«Sei: ‘I alt som er openbert for meg, finn eg ikkje andre forbod til den som et, enn ikkje å ete sjølvdauda dyr, spilt blod og kjøt av svin.’» (Koranen, sure 6,145)

 

Svinet blir sett på som skittent og helseskadeleg.

Ramadan

Ramadan er den islamske fastemånaden. Fasta varer inntil 30 dagar. Ramadan er ei plikt for alle muslimar. Det står skrive om dette i Koranen.

 

Orda ramadan betyr «stor heite». Det kan bety at ramadan brenn bort alt det vonde vi har inni oss. Frå soloppgang til solnedgang skal ein ikkje ha fokus på mat og drikke, men heller tenkje gjennom sitt eige liv.

 

Etter ramadan blir det feiring av Id al-Fitr.

Id al-Fitr

Under høgtida Id al-Fitr blir det ete  veldig mykje god mat. Nokre av rettene som blir etne, er:

Biryani

Biryani består av ris, krydder og kjøtt
eller grønsaker. Sjå oppskrift på https://www.nrk.no/mat/biryani-med-kylling-1.12924355

Dolma

Dolma består av vinblad som blir fylte med kjøtt, ris og krydder,  rulla saman og kokte. Sjå oppskrift på https://www.nrk.no/mat/sur-dolma-1.14571599

Samosa

Dette er trekantforma, frityrsteikte paiar som ofte er fylte med søtpotet, torsk og erter. Sjå oppskrift på https://www.nrk.no/mat/samosa-med-yoghurtsaus-1.12911402

Halal

Halal er eit arabisk ord som betyr tillate. Muslimar kan berre ete mat som er halal. Det er krav til korleis dyra skal bli slakta for at det skal vere halal.

I Koranen står det:

  • Dyret må vere tømt for blod
  • Dyret skal bli slakta i Allahs namn av ein muslim
  • Dyret skal ikkje bli utsett for unødvendig smerte
Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Halal
Halal

Jødiske mattradisjonar

Truande jødar et kosher. Det betyr at maten er tillate å ete. Reglane for kva jødar kan ete, kjem frå Toraen – dei fem Mosebøkene i Bibelen.

Jødane må slakte dyr så smertefritt som mogleg. Slaktinga må bli gjort av ein kvalifisert schæchter.

Jødisk mat
Jødisk mat

Kosher

I eit kosher-kjøkken må det bli skilt tydeleg mellom mjølk og kjøt. Både mat og kjøkkenutstyr må haldast frå kvarandre. I praksis betyr dette at ein oftast har dobbelt opp av tallerkenar, bestikk og kjelar.

Enkelte kan til og med ha to kjøleskap!

Purim-festen

Om våren feirar jødar heilagdagen Purim. Da kler dei seg ut, inviterer til festmiddagar og gir kvarandre gåver. Dei feirar purim til minne om dronning Ester frå Bibelen. Historia seier at ho redda jødane frå eit folkemord.

Det er tradisjon å gi mat til familie, venner og fattige. Maten blir lagt i pynta korger som  blir kalla Mishloach manot.

Pesach

Pesach blir rekna som den viktigaste heilagdagen for jødane. Dagen blir feira om våren når naturen vaknar til liv etter vinteren.

Ifølgje Bibelen var jødane slavar for faraoane i Egypt. Pesach blir feira til minne om korleis Moses, med Guds hjelp, redda jødane ut av fangenskapet.

For å hugse denne historia et familien eit måltid som blir kalla seder. Måltidet kan ta fleire timar der historia blir fortald på nytt med hjelp av maten.

Sabbats-måltidet

I jødedommen blir det feira sabbat kvar veke. Ordet kjem av det hebraiske ordet schabbath som betyr kvile. Sabbaten varer frå solnedgang fredag til solnedgang laurdag.

Fellesskapet rundt matbordet er heilagt for ein jødisk familie. Då et dei fletta brød, fisk, suppe, kylling og dessert utan meieriprodukt.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Purim
Purim

Buddhistiske mattradisjonar

Buddhistar er opptekne av å gjere minst mogleg skade på menneske og natur. For å leve er vi nøydde til å ete mat. Då må nokon ta liv av dyr og plantar. Men vi må avgrense skadane.

Vi skal ikkje setje større fotavtrykk etter oss i naturen enn nødvendig.

Buddhistisk munk
Buddhistisk munk

Vegetarianarar

Buddhistar er ofte vegetarianarar. Buddhas lære set ikkje dette som eit krav. Men det er viktig å gjere livet så godt som mogleg. Både for ein sjølv og for alt rundt seg.

Vesak

Vesak er ein festdag til minne om Buddhas fødselsdag. Men også til minne om dagen han fekk oppvakninga si, og til minne om dagen han døde.

 

Kva er eigentleg oppvakning?
“Ei natt som Buddha sat under eit fikentre, forstod han korleis menneska kunne oppnå Nirvana – eit liv utan liding. Denne oppvakninga ønskte han å fortelje om til alle andre.”

 

Høgtida er ei fargerik og glad feiring. Heimane blir pynta, og mange gir mat til fattige og sjuke.

Buddha stir fry med åtte grønsaker

Dette er ei oppskrift frå eit kloster i Beijing.

Retten har fått namnet sitt fordi han inneheld åtte forskjellige grønsaker. I buddhismen er det åtte vegar inn til eit godt liv.

Stir fry kjem frå Kina. Maten blir kokt i ei wokpanne med masse olje. Du finn oppskrifta på https://millasmat.com/middag/buddah-stir-fry-med-groennsaker

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Kristne mattradisjonar

I kristendommen er all mat tillate å ete. Nokre lèt vere å ete i bestemte periodar. Andre er vegetarianarar for å verne dyra. Bibelen set ikkje nokon klare krav til maten vi et.

Kristendommen vart ein religion i tida etter at Jesus døydde. Då var dei opptekne av å skilje seg ut blant dei andre religionane. Det var viktig å ha eit avslappa forhold til mat og drikke.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Barn spiser kalkun
Barn spiser kalkun

Hausttakkefest

Hausttakkefest er ei gudsteneste der ein takkar for alt det gode vi har å ete. Då blir det sett fram frukt, grønsaker, brød, kornaks og mykje anna godt.

Nattverd

Ifølgje Bibelen åt Jesus og disiplane hans eit måltid like før han vart teken til fange. Då delte han ut brød og vin, og sa at det var kroppen og blodet hans.

 

I dag blir det feira nattverd i kristne kyrkjer over heile verda. Då et dei kristne brød og drikk vin. I kristen tru får ein tilgiving for det galne ein gjer gjennom nattverden, og det blir gjort til minne om Jesus.

Dei første kristne

Dei første kristne følgde ikkje jødiske og romerske matreglar. Matreglane vart sett på som påbod frå menneske, og ikkje frå Gud.

Julemat

Kristne et mykje god mat til jul. Enkelte lèt vere å ete ei stund før jul, for å førebu seg litt ekstra. Då vil alt som har med jul å gjere smake endå betre.

I Noreg er det vanleg å ete torsk, svineribbe, kalkun eller pinnekjøt på julaftan. I tillegg til julekaker, riskrem, moltekrem, klementinar og marsipan. Vi sparer ikkje på noko som helst når årets største høgtid kjem.

Katolikkane kjem frå så mange ulike land, så der vil tradisjonane variere ein god del.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Nattverd
Nattverd

Kjelder:

  • Kværne, Per; Jacobsen Knut A.: Hinduisme i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 2021 M09 22 frå
    https://snl.no/hinduisme
  • Cohen, Katrine Jutrem; Groth, Bente: Sabbat Store norske leksikon på snl.no
    Henta 2021 M09 23 frå https://snl.no/sabbat
  • Thomassen, Merete; Rasmussen, Tarald: Nattverd Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 2021 M09 24 frå
    https://snl.no/nattverd
Forrige avsnitt

1 / 5

Neste avsnitt

Bilde- og videorettar:

  1. Getty Images
  2. Getty Images
  3. Getty Images
  4. Getty Images
  5. Getty Images
  6. Getty Images
  7. Getty Images
  8. Getty Images
  9. Getty Images
  10. Getty Images
  11. Getty Images
Close Icon

Loading...