Mellomkrigstida

Tida mellom 1. og 2. verdskrigen blir kalla mellomkrigstida. Perioden var frå 1918 til 1939. Mange var arbeidsledige og hadde dårleg råd.

I Russland kjempa arbeidarane for rettferd og betre arbeidsforhold. Vi kallar denne kampen for ein revolusjon. Folka ønskte ei rask endring av samfunnet, og mange vart drepne. Mange vestlege land var redde for at dei russiske ideane skulle spreie seg. I Tyskland og Italia førte det til fascisme og nazisme.

I mellomkrigstida vart fleire imperium oppløyste. Storbritannia var eit imperium som hadde teke kontrollen over mange andre land i verda. Fleire av desse vart no sjølvstendige land, men ikkje alle.

I USA vart det ei stor krise på børsen. Her kjøpte og selde folk aksjar. Med aksjar kunne ein eige ein del av eit firma og tene pengar på det. Men i 1929 tapte mange pengane sine på dette. Det vart kalla børskrakket på Wall Street, som er namnet på ei gate i New York der børsen ligg.

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Kart over Europa i papir stil
Kart over Europa i papir stil

Russland

Første verdskrigen førte til store tap for Russland. Mange russarar vart drepne. Hæren hadde òg problem. Soldatar høyrde ikkje på ordre frå leiinga, men drog heim. Mange svalt og fraus i hel då det vart svoltkatastrofe og veldig kaldt. Folk i byane kravde å få eit betre liv.

Mange russiske arbeidarar streika. Dei samla seg i grupper som vart kalla sovjet. Dei var misnøgde med tsaren, som var øvste herskar, og med den russiske nasjonalforsamlinga – dumaen. I Noreg heiter nasjonalforsamlinga Stortinget. I mars 1917 vart det revolusjon, og mange vart drepne. Til og med tsaren og heile familien hans vart drepne av sinte russarar.

Ein mann som heitte Vladimir Lenin budde mange år i utlandet. I 1917 kom han tilbake til Russland. Målet hans var å skape eit rettferdig samfunn der alle skulle vere med å bestemme. Dei som hjelpte han, vart kalla bolsjevikar. Seinare fekk dei namnet kommunistar. Bolsjevikane laga ein hær og arresterte heile regjeringa.

Då den gamle regjeringa vart arrestert, sette Lenin saman ei ny regjering. Dei tok kontroll over industri og handel. Josef Stalin overtok makta då Lenin døydde. Stalin betyr stålmannen.

Stalin var redd for å miste makta, og derfor tok han livet av mange motstandarar. Han meinte Lenin hadde gitt arbeidarane altfor mykje makt. Stalin ville sjølv bestemme kva som skulle bli produsert og dyrka. For å tvinge befolkninga til å støtte han, dreiv han med terror.

Forrige avsnitt

1 / 5

Neste avsnitt
Februarrevolusjonen 1917 i Russland
Februarrevolusjonen 1917 i Russland

Italia

Det var høg arbeidsløyse i Italia etter 1. verdskrig. Arbeidarane var misnøgde og redde og tok kontroll over mange fabrikkar. I mellomkrigstida danna Benito Mussolini «Det nasjonale fascistpartiet». Ønsket deira var eit stort og mektig Italia.

Mussolinis hær marsjerte mot Roma. Dei kravde at regjeringa gjekk av, og at Mussolini vart statsminister. Han gjorde seg til diktator – ein som bestemmer alt. Folka kunne ikkje lenger gjere og seie som dei ville. Det var mykje vald og terror. Fascistane var motstandarar av demokrati og det russiske styresettet, også kalla kommunismen.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Benito Mussolini leder marsjen i Rome
Benito Mussolini leder marsjen i Rome

Tyskland

Tyskland hadde dårleg økonomi etter første verdskrigen. Dei mista landområde, og det var vanskeleg å finne arbeid og mat for folk. Tyskland klarte likevel å byggje opp landet etter krigen, og dei produserte masse våpen.

Den tyske regjeringa gjorde lite for å betre livet til innbyggjarane. Det førte til at tyskarane ville ha nye leiarar. Adolf Hitler vart svaret. Han lova å skape endringar og eit betre liv. Hitler hata overklassen og kommunistane. Aller mest hata han jødane. Hitler la ansvaret for dei dårlege tidene på dei.

Hitler var nazist. Nazistane meinte den ariske rasen var betre enn andre, og derfor hadde dei rett til å styre verda. Den ariske rasen var kvit i huda, hadde blondt hår og gjerne blå auge.

Hitler ønskte å skape eit nytt og sterkt Tyskland. Nazistane meinte at alle skulle ha respekt for partiet. Parti og land skulle vere eitt. Demokratiet tok slutt. Hitler fjerna alle motstandarar. På den måten fekk han styre åleine. Han vart ein diktator.

Alle frykta Gestapo, det hemmelege politiet. Dei som vart mistenkte for å vere imot Hitler, vart arresterte. Jødane hadde ingen rettar, og mange vart drepne.

Forrige avsnitt

1 / 5

Neste avsnitt
Tyskere gir nazihilsen
Tyskere gir nazihilsen

Mellomkrigstida i Noreg

Mellomkrigstida i Noreg var òg tøff. Fabrikkane laga fleire varer enn folk hadde råd til å kjøpe. Mange fabrikkar vart stengde, og mange arbeidarar mista jobben sin. Bøndene sleit med å få selt matvarene sine. Mange klarte ikkje betale gjeld og måtte selje gardane sine.

Uttrykket “dei harde trettiåra” blir ofte brukt om denne tida. Mange fattige fekk hjelp, og eitt av fire heimar fekk slik hjelp. Det var kommunane som hadde ansvaret for fattighjelpa.

Dei første politiske partia i Noreg var Høgre, Venstre og Arbeidarpartiet. Det endra seg i mellomkrigstida. Då vart Bondepartiet og Kristeleg Folkeparti danna. Vidkun Quisling danna det nazistiske partiet Nasjonal Samling. Tenk deg sjølv som politikar den gongen. Du skal skape ein betre kvardag for innbyggjarane. Kva ville du endra på?

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Stabbur omgitt av snø, skiløpere og slede spent for hest.
Stabbur omgitt av snø, skiløpere og slede spent for hest.

Kjelder:

Godbolt, James: Mellomkrigstiden i Store norske leksikon på snl.no.
Henta 1. september 2022 frå
https://snl.no/mellomkrigstiden

UiO (01.09.22) Krisetid. De harde trettiåra?
https://www.norgeshistorie.no/forste-verdenskrig-og-mellomkrigstiden/1604-Krisetid.-De-harde-trettiara.html

Wikipedia (01.09.22) Mellomkrigstiden
https://no.wikipedia.org/wiki/Mellomkrigstiden

Egge, Åsmund: Bolsjeviker i Store norske leksikon på snl.no.
Henta 1. september 2022 frå
https://snl.no/bolsjeviker

Wikipedia (01.09.22) Børskrakket i 1929  https://no.wikipedia.org/wiki/B%C3%B8rskrakket_i_1929

Egge, Åsmund: Den russiske revolusjon i Store norske leksikon på snl.no.
Henta 1. september 2022 frå
https://snl.no/Den_russiske_revolusjon

Masteroppgave HVL (01.09.22) Demokrati og diktatur i tysk mellomkrigsalder https://hvlopen.brage.unit.no/hvlopen-xmlui/bitstream/handle/11250/2766879/Opedal.pdf?sequence=1

Thorsen, Dag Einar: Nazisme i Store norske leksikon på snl.no.
Henta 1. september 2022 frå
https://snl.no/nazisme

Wolff, Elisabetta Cassina: Fascismen i Italia i Store norske leksikon på snl.no.
Henta 1. september 2022 frå
https://snl.no/fascismen_i_Italia

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Ukjent, George Shuklin
    3. Shutterstock
    4. Shutterstock
    5. Norsk Industriarbeidermuseum