Kvifor streikar vi?

Våren 2021 streika mange tusen menneske i Noreg. Det var lærarar, helsearbeidarar og andre tilsette i kommunane. Kvifor streika dei eigentleg? Kva for ein rett har nokon til å stanse jobben sin for å streike? Går ikkje dette ut over nokon andre?

Accessibility icon Kvifor streikar vi?

Kva er streik? 

Ordet «streik» kjem frå det engelske ordet «strike» som betyr ‘slå’ eller ‘slå til’. 

Ein streik er at tilsette på ein arbeidsplass stansar arbeidet for ein kort eller lengre periode. Dette fordi det er usemje – ein såkalla tvist – mellom arbeidstakar og arbeidsgivar. Streik er lovleg gjennom arbeidstvistlova § 1. 

Éin arbeidstakar kan ikkje streike når han eller ho vil. Det må vere medlemmar i ei fagforeining som går saman om å streike.  

Verknadene av ein streik kjem an på kva slags yrkesgrupper som streikar. Det er meir alvorleg for samfunnet at en heil brannstasjon blir tatt ut i streik, enn til dømes ein kommunal svømmehall. 

Forrige avsnitt

1 / 4

Neste avsnitt
Storstreik i Oslo 28. januar 2015
Storstreik i Oslo 28. januar 2015

Når fekk vi streikerett?  

Gjennom alle tider har arbeidarar hatt behov for å aksjonere mot arbeidsgivarane. Årsaka kan ha vore løn, rett til ferie eller grådige eigarar som har utnytta arbeidarane sine. 

Under den industrielle revolusjonen på 1700- og 1800-talet var det stort behov for arbeidskraft i fabrikkar og  gruver. Arbeidarane tente lite pengar, mens eigarane ofte vart rike. Tilhøvet mellom arbeidarar og fabrikkeigarar kunne derfor bli vanskeleg.

Streik var forbode fram til slutten av 1800-talet. Då var det fleire og fleire som fekk streikerett. Den første lovlege streiken i Noreg kom i 1889. Då streika jentene på ein fyrstikkfabrikk i Kristiania. Byen heiter Oslo i dag.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Fra fyrstikkarbeiderstreiken i oktober 1889, da jentene ved fyrstikkfabrikkene Bryn og Grønvold la ned arbeidet.
Fra fyrstikkarbeiderstreiken i oktober 1889, da jentene ved fyrstikkfabrikkene Bryn og Grønvold la ned arbeidet.

Kvifor streikar vi? 

Ein streik kan ha fleire årsaker. Det handlar ofte om løn, pensjon, ferie og om andre tilhøve på arbeidsplassen.  

 

En dame som åpner en tom lommebok og titter ned i den
En dame som åpner en tom lommebok og titter ned i den

Forhandlingar før streik 

Partane i tvisten må prøve å bli einige før ein streik blir realitet. Då forhandlar fagforeiningar og arbeidsgivarar for å finne den beste løysinga for begge partar. Det blir ofte forhandla om ein tariffavtale, som er ein skriftleg avtale mellom arbeidsgivar og arbeidstakar. 

Fagforeiningane ønskjer det beste for medlemmane sine, altså arbeidarane. Arbeidsgivarane ønskjer det beste for bedrifta si, og dei vil tape mykje pengar viss det blir streik. 

Viss forhandlingane går i orden, blir det ikkje streik. Viss partane er ueinige, kan det bli streik.  

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Bestemt mann som legger frem sine meninger ved forhandlingsbordet
Bestemt mann som legger frem sine meninger ved forhandlingsbordet

Korleis går ein streik føre seg? 

Når ein streik startar, blir medlemmane i fagforeininga tekne ut av arbeid. Ikkje alle på ein gong, men ofte fleire og fleire. Dette pågår heilt til partane blir einige, eller til regjeringa stansar streiken på grunn av fare for liv og helse.  

For å passe på at ingen bryt streiken, blir det sett opp streikevakter utanfor dei arbeidsplassane som er ramma av streik.  

For å få fram krava sine til arbeidsgivar, kan dei streikande gå i tog med plakatar og slagord. Då viser dei samfunnet kvifor dei streikar. 

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Ung kvinne med hevet knyttneve i gatene under en streik, eller protest.
Ung kvinne med hevet knyttneve i gatene under en streik, eller protest.

Streikebryteri 

Streikebryteri er når nokon arbeider sjølv om det er streik på arbeidsplassen. Dette er dårleg gjort mot dei som streikar, og det bør ikke skje. 

To streikevakter med gule vester.
To streikevakter med gule vester.

Får ein løn? 

Dei som streikar, får ikkje løn frå arbeidsgivar, men dei får løn frå Fagforbundet. Løna kan tilsvare 70 prosent av normal løn, men ein betaler ikkje skatt av dette. Derfor blir løna ofte det ein vanlegvis får. 

Norske sedler i ulike valører
Norske sedler i ulike valører

Er streik viktig? 

Forholda på ein arbeidsplass er viktig for at arbeidstakarar og arbeidsgivarar skal trivast saman.

Arbeidstakarar har behov for å få ei rettferdig løn, rett til ferie og trygge omgivnadar på arbeidsplassen.

Arbeidsgivar ønskjer at bedrifta skal gå best mogleg økonomisk, men må samtidig dele innteninga med dei andre tilsette.  

Alle har rett til å bli høyrde viss ein blir urettferdig eller dårleg behandla på jobben. Ein og ein står vi ganske svakt, men saman i ei fagforening står vi sterkare. Streik kan vere eit godt verkemiddel.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Sjef som kjefter
Sjef som kjefter

Har alle streikerett? 

Tilsette i staten, slik som høgsterettsdommarar og statsrådar, har ikkje streikerett. Det samme gjeld for offiserar i militæret. 

En dommer som holder en klubbe i en rettsal
En dommer som holder en klubbe i en rettsal

Korleis kan ein streik avsluttast? 

Ein streik kan avsluttast på ulike måtar: 

  • Arbeidsgivarar følgjer krava til dei som streikar. Dei blir einige om ein ny tariffavtale.
  • Dei tilsette gir opp og går tilbake på jobb. 
  • Frivillig lønnsnemnd: Partane blir einige om å gå til ein tredjepart for å få fastsett løns- og/eller arbeidsvilkår. 
  • Tvungen lønnsnemnd: Regjeringa kan stanse ein streik viss det er særskilt «fare for liv og helse». 
Flere mennesker rundt et bord på et møterom.
Flere mennesker rundt et bord på et møterom.

Kjelder:

  • Jakhelln, Henning; Gisle, Jon: streik i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 11. juni 2021 frå https://snl.no/streik
  • Gisle, Jon; Stokke, Torgeir Aarvaag; Thingaker, Bjørn: fagforening i Store norske leksikon på snl.no.
    Henta 11. juni 2021 frå https://snl.no/fagforening

Bilet- og videorettar:

    1. GGAADD (CC BY-SA 2.0)
    2. Ukjent / Arbeiderbevegelsens arkiv og bibliotek (CC BY-NC-ND 4.0)
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Nrk (CC BY-SA 2.0)
    7. Getty Images
    8. Getty Images
    9. Getty Images